Тарихи-құжаттық көрме
ЕРЛІККЕ ТАҒЗЫМ
2025 жылы 1941–1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысындағы Жеңіске 80 жыл толады.
ХХ ғасырдағы бұл оқиға тарих бағытын өзгертті және миллиондаған адамның жүрегінде
терең із қалдырды.
ХХ ғасырдағы бұл оқиға тарих бағытын өзгертті және миллиондаған адамның жүрегінде
терең із қалдырды.
Киноматериалдар
Қазақстан Республикасының Президенті Телерадиокомплексының материалдары негізінде
Қазақстандық әскери бөлімшелердің Ұлы Отан соғысының шайқастарына қатысуы
1-бөлім
Жарияланған материалдар Қазақстан азаматтарының Ұлы Отан соғысындағы қатысуының тек жеке аспектілерін қамтиды.
Соғыс басталғаны туралы хабарға қазақстандықтардың үн қатуы
Қазақстан аумағында әскери бөлімдер мен бөлімшелердің құрылуы
Қазақстаннан шыққан әскери құрамалар Ленинград үшін шайқастарда.
Қазақстандықтар Мәскеу үшін шайқаста
Қазақстандықтар Сталинград шайқасында
Берлин стратегиялық операциясы
Әйелдер – Жеңіске апарар жолда
Соғыс басталғаны туралы хабарға қазақстандықтардың үнқатуы
КСРО ХКК төрағасының орынбасары және сыртқы істер халық комиссары
В. Молотовтың фашистік (гитлерлік) Германияның Кеңес Одағына опасыздықпен шабуыл жасауы туралы баяндамасы,
Мәскеу қ., 22 маусым 1941 ж.
В. Молотовтың фашистік (гитлерлік) Германияның Кеңес Одағына опасыздықпен шабуыл жасауы туралы баяндамасы,
Мәскеу қ., 22 маусым 1941 ж.
Академиктердің, социалистік еңбек ерлерінің В. Молотовтың фашистік Германияның КСРО-ға шабуылы туралы сөйлеген сөзіне жауабы
Медициналық институт қызметкерлерінің В. Молотовтың фашистік Германияның Кеңес Одағына шабуылы туралы сөйлеген сөзіне жауабы
Қазақстан КП(б) Орталық Комитетінің хатшысы Ж. Шаяхметовтің Алматы қ. М. Горький атындағы Мәдениет және демалыс саябағында өткен еңбекшілер митингінде сөйлеген сөзінен үзінді 1941 ж. 22 маусым
(митингке Қазақстан астанасының 25 мыңнан астам тұрғыны жиналды)
(митингке Қазақстан астанасының 25 мыңнан астам тұрғыны жиналды)
Елдің қорғаныс қуатын нығайтуда Қазақ республикасы соңғы орында тұрған жоқ. Бүгінгі таңда барлық кәсіпорындарымыз, зауыттарымыз, шахталарымыз, фабрикаларымыз, кен орындарымыз, өндірістеріміз, теміржол көлігі мен авиациямыз бұрынғыдан да қатты қарқынмен жұмысын қайта құруы тиіс.
Олардың әрқайсысы қорғаныс бекінісіне айналуға міндетті.
Мұны партия және шаруашылық ұйымдарының басшылары мен еңбек ұжымдары естен шығармауы тиіс.
Азық-түлік пен басқа да тауарларды артығымен жинауға тырысқан әртүрлі ниеттермен күресті күшейту қажет. Әрқайсымызда Отан алдындағы жауапкершілік сезімі, жоғары саналылық, сақтық, жанқиярлық, ерлік, жауынгерлік рух және тәртіптілік болуы керек.
Бүгінгі таңда бұрын-соңды болмағандай нақтылық, жеделдік, жауынгерлік революциялық тәртіп пен партия мен үкімет тапсырмаларын бұлжытпай орындау қажет.
Қазақ халқы Кеңес үкіметінің шақыруы бойынша кез келген сәтте
ұлы Отанымызды қорғауға кеудесін тосып тұрады.
Олардың әрқайсысы қорғаныс бекінісіне айналуға міндетті.
Мұны партия және шаруашылық ұйымдарының басшылары мен еңбек ұжымдары естен шығармауы тиіс.
Азық-түлік пен басқа да тауарларды артығымен жинауға тырысқан әртүрлі ниеттермен күресті күшейту қажет. Әрқайсымызда Отан алдындағы жауапкершілік сезімі, жоғары саналылық, сақтық, жанқиярлық, ерлік, жауынгерлік рух және тәртіптілік болуы керек.
Бүгінгі таңда бұрын-соңды болмағандай нақтылық, жеделдік, жауынгерлік революциялық тәртіп пен партия мен үкімет тапсырмаларын бұлжытпай орындау қажет.
Қазақ халқы Кеңес үкіметінің шақыруы бойынша кез келген сәтте
ұлы Отанымызды қорғауға кеудесін тосып тұрады.
КСРО ХКК төрағасының орынбасары және сыртқы істер халық комиссары
В. Молотовтың фашистік Германияның Кеңес Одағына опасыздықпен шабуыл жасауы туралы баяндамасы
Мәскеу қ., 22 маусым 1941 ж.
В. Молотовтың фашистік Германияның Кеңес Одағына опасыздықпен шабуыл жасауы туралы баяндамасы
Мәскеу қ., 22 маусым 1941 ж.
Академиктердің, социалистік еңбек ерлерінің В. Молотовтың фашистік Германияның КСРО-ға шабуылы туралы сөйлеген сөзіне жауабы
Медициналық институт қызметкерлерінің В. Молотовтың фашистік Германияның Кеңес Одағына шабуылы туралы сөйлеген сөзіне жауабы
Әскери бөлімдер мен бөлімшелерді, оның ішінде ұлттық бөлімдерді қалыптастыру
Р.И. Петрова, Сталин атындағы колхоздың партия ұйымының хатшысы, Кулагин ауданы, Алматы облысы,
18 шілде 1943 ж.
18 шілде 1943 ж.
Соғыстың алғашқы күндерінде колхоздан 200-ден астам адам әскерге шақырылды.
Олардың барлығы Алматы қаласында жасақталған 316-атқыштар дивизиясының құрамына алынды.
Колхозда оларды шығарып салу үшін митинг ұйымдастырылды.
Ауыл тұрғындары — атпен, арбамен, егістіктен, жайылымнан келіп жиналды. Себебі соғыс егін жинау жұмыстарының қызған шағында басталып кеткен еді.
Әскерге аттанған жауынгерлер сөз сөйлеп, жаумен аянбай шайқасуға ант берді, әрі бір ғана аманат қалдырды:
«Колхоз мүлкін сақтаңдар, шаруашылықты бұзбаңдар».
Қарттар мен әйелдер:
«Бұзбаймыз, сақтаймыз!» – деп серт берді.
Бүкіл ауыл болып оларды ән мен күймен шығарып салдық.
10 шақырымдай жаяу ілесіп, Сарыөзек станциясында пойызға отырғанша жанында болдық.
Сол кезде колхоз тарапынан екі жүк көлігіне жеміс-жидек, көкөніс, бал артып, соңғы рет қолдау мен мейірім белгілері ретінде жібердік.
Бұл — колхоздың соңғы қоштасу сыйы еді.
Олардың барлығы Алматы қаласында жасақталған 316-атқыштар дивизиясының құрамына алынды.
Колхозда оларды шығарып салу үшін митинг ұйымдастырылды.
Ауыл тұрғындары — атпен, арбамен, егістіктен, жайылымнан келіп жиналды. Себебі соғыс егін жинау жұмыстарының қызған шағында басталып кеткен еді.
Әскерге аттанған жауынгерлер сөз сөйлеп, жаумен аянбай шайқасуға ант берді, әрі бір ғана аманат қалдырды:
«Колхоз мүлкін сақтаңдар, шаруашылықты бұзбаңдар».
Қарттар мен әйелдер:
«Бұзбаймыз, сақтаймыз!» – деп серт берді.
Бүкіл ауыл болып оларды ән мен күймен шығарып салдық.
10 шақырымдай жаяу ілесіп, Сарыөзек станциясында пойызға отырғанша жанында болдық.
Сол кезде колхоз тарапынан екі жүк көлігіне жеміс-жидек, көкөніс, бал артып, соңғы рет қолдау мен мейірім белгілері ретінде жібердік.
Бұл — колхоздың соңғы қоштасу сыйы еді.
Қызыл әскер қатарына 1 млн. 200 мың адам шақырылды – бұл Қазақстан халқының 20%-ын құрады.
Сурет архиві
Сурет архиві
Жауынгерлер мен командирлер тобы қазақ халқының майдангер-қазақтарға жазған хатын тыңдауда.
Байкен Әшімов (1917–2010)
106-шы қазақ ұлттық кавалериялық дивизиясының жауынгерлері [?-?]
106-шы қазақ ұлттық кавалериялық дивизиясының жауынгерлері [?-?]
106-шы қазақ ұлттық кавалериялық дивизиясының жауынгерлері
Жауынгерлер мен командирлер тобы қазақ халқының майдангер-қазақтарға жазған хатын тыңдауда. Бірінші қатар:
Сектов Дүйсекей, Ақмола обл., Еркіншілік ауд., «Қиын-өткел» колхозы;
Сәдуақасов Қамыш, Ақмола обл., Вишнев ауд., «Береке» колхозы;
Барлыбаев Сағат, Ақмола обл., Сталин кен орны;
Дощанов Мұстафа, Қостанай обл., Ұзынкөл ауд., Октябрь МТС.
Екінші қатар:
Қасақов Жүсіпбек, Жамбыл қ., Комсомол МТС;
Қанапин Шлекбай, Ақмола обл., Степняк қ.;
Ташев Әбділдә, Қостанай обл., Жетіқара ауд., Милютин ет совхозы;
Байғабұлов Садвокас, Қостанай обл., Мендіқара ауд., «Жаңа Жол» колхозы;
Ахметов Асқар, Павлодар обл., Куйбышев ауд., Чкалов атындағы совхоз.
Хатты оқып тұрған – Кошелев И.И., Солтүстік Қазақстан обл., Петропавл қ.[?], соғысушы әскер, 16 ақпан 1943 ж.
Сектов Дүйсекей, Ақмола обл., Еркіншілік ауд., «Қиын-өткел» колхозы;
Сәдуақасов Қамыш, Ақмола обл., Вишнев ауд., «Береке» колхозы;
Барлыбаев Сағат, Ақмола обл., Сталин кен орны;
Дощанов Мұстафа, Қостанай обл., Ұзынкөл ауд., Октябрь МТС.
Екінші қатар:
Қасақов Жүсіпбек, Жамбыл қ., Комсомол МТС;
Қанапин Шлекбай, Ақмола обл., Степняк қ.;
Ташев Әбділдә, Қостанай обл., Жетіқара ауд., Милютин ет совхозы;
Байғабұлов Садвокас, Қостанай обл., Мендіқара ауд., «Жаңа Жол» колхозы;
Ахметов Асқар, Павлодар обл., Куйбышев ауд., Чкалов атындағы совхоз.
Хатты оқып тұрған – Кошелев И.И., Солтүстік Қазақстан обл., Петропавл қ.[?], соғысушы әскер, 16 ақпан 1943 ж.
Құжаттар архиві
Құжаттар архиві
Ұлттық әскери бөлімдерге арналған саяси жетекшілерді іріктеу және дайындау туралы ҚазКСР К(б)П ОК қаулысы, 26 қараша 1941 ж.
Капитан Б. Әшімовке Ковельдің батысында неміс қорғанысын бұзып өту ұрысында көрсеткен ерлігі үшін Жоғарғы Бас Қолбасшы И. Сталиннің алғысы,
соғысушы әскер, 1944 ж.
соғысушы әскер, 1944 ж.
Қазақстанда құрылған әскери бөлімдердің командирлері мен комиссарларының тізімі,
Алматы қ., 1942 ж.
Алматы қ., 1942 ж.
ҚазКСР-да ұлттық әскери құрамаларды құру туралы
Қазақстан К(б)П ОК-нің Қаулысы
Алма-Ата қ., 1941 жылғы 14 қараша
Қазақстан К(б)П ОК-нің Қаулысы
Алма-Ата қ., 1941 жылғы 14 қараша
Өндірістік артель төрағасы Беркеевтің ұжым мүшелерін Қызыл Әскер қатарына жұмылдыру туралы өтініш мәлімдемесі, Ақмола қ., 27 маусым 1941 ж.
ҚазКСР ХКК мен Қазақстан К(б)П ОК-нің И.В. Панфилов атындағы 8-Қызыл Ту гвардия дивизиясына оқытылған қазақ әскери міндеттілерін іріктеу туралы қаулысы
Алматы қ., 20 желтоқсан 1941 ж.
Алматы қ., 20 желтоқсан 1941 ж.
Бірінші екпінді армияның қазақ жауынгерлерінің қазақ халқына хаты
21 маусым 1944 ж.
21 маусым 1944 ж.
Өндірістік артель төрағасы Беркеевтің ұжым мүшелерін Қызыл Әскер қатарына жұмылдыру туралы өтініш мәлімдемесі
Ақмола қ., 27 маусым 1941 ж.
Ақмола қ., 27 маусым 1941 ж.
ҚазКСР-да ұлттық әскери құрамаларды құру туралы
Қазақстан К(б)П ОК-нің Қаулысы
Алма-Ата қ., 1941 жылғы 14 қараша
Қазақстан К(б)П ОК-нің Қаулысы
Алма-Ата қ., 1941 жылғы 14 қараша
Қазақстанда құрылған әскери бөлімдердің командирлері мен комиссарларының тізімі,
Алматы қ., 1942 ж.
Алматы қ., 1942 ж.
Ұлттық әскери бөлімдерге арналған саяси жетекшілерді іріктеу және дайындау туралы ҚазКСР К(б)П ОК қаулысы
26 қараша 1941 ж.
26 қараша 1941 ж.
Бәйкен Әшімов (1917–2010) — Ұлы Отан соғысының қатысушысы, кеңестік партия, мемлекет және қоғам қайраткері.
Ақмола облысы Көкшетау уезі Айыртау болысының Шабақбай ауылында дүниеге келген.
1942 жылдың шілде айында Қызыл Әскер қатарына шақырылды.
Солтүстік-Батыс майданының 370-атқыштар дивизиясы 1232-атқыштар полкінің саяси бөлім бойынша рота командирінің орынбасары,
1-Беларусь майданының 76-атқыштар Қызыл Ту орденді дивизиясының саяси бөлімінің инструкторы болып қызмет атқарды.
1970–1984 жылдары Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің Төрағасы,
1984–1985 жылдары Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Төрағасы қызметтерін атқарды.
Социалистік Еңбек Ері.
Ақмола облысы Көкшетау уезі Айыртау болысының Шабақбай ауылында дүниеге келген.
1942 жылдың шілде айында Қызыл Әскер қатарына шақырылды.
Солтүстік-Батыс майданының 370-атқыштар дивизиясы 1232-атқыштар полкінің саяси бөлім бойынша рота командирінің орынбасары,
1-Беларусь майданының 76-атқыштар Қызыл Ту орденді дивизиясының саяси бөлімінің инструкторы болып қызмет атқарды.
1970–1984 жылдары Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің Төрағасы,
1984–1985 жылдары Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Төрағасы қызметтерін атқарды.
Социалистік Еңбек Ері.
Капитан Б. Әшімовке Ковельдің батысында неміс қорғанысын бұзып өту ұрысында көрсеткен ерлігі үшін Жоғарғы Бас Қолбасшы И. Сталиннің алғысы,
соғысушы әскер, 1944 ж.
соғысушы әскер, 1944 ж.
ҚазКСР ХКК мен Қазақстан К(б)П ОК-нің И.В. Панфилов атындағы 8-Қызыл Ту гвардия дивизиясына оқытылған қазақ әскери міндеттілерін іріктеу туралы қаулысы,
Алматы қ., 20 желтоқсан 1941 ж
Алматы қ., 20 желтоқсан 1941 ж
Бірінші екпінді армияның қазақ жауынгерлерінің қазақ халқына хаты
21 маусым 1944 ж.
21 маусым 1944 ж.
Қазақстандықтар Мәскеу үшін шайқаста.
30 қыркүйек – 5 желтоқсан 1941 ж.
30 қыркүйек – 5 желтоқсан 1941 ж.
312-атқыштар дивизиясы 1941 ж. шілде айында Ақтөбе қаласында құрылған.
Құрамына Ақтөбе, Оңтүстік Қазақстан облыстары мен
Орал, Гурьев (қазіргі Атырау), Қызылорда қалаларынан шақырылған жауынгерлер енді.
Дивизия құрамында 11 000 адам болған.
Мәскеу түбіндегі ауыр шайқастарда 9 000-ға жуық сарбазынан айырылып,
1941 ж. 27 желтоқсанда дивизия таратылды.
316-атқыштар дивизиясы 1941 ж. шілде–тамыз айларында Алматы қаласында құрылды.
Құрамына Қазақ және Қырғыз КСР-інен шақырылған әскерге шақырылушылар мен еріктілер кірді.
Дивизияны генерал Иван Васильевич Панфилов басқарды.
1941 ж. 17 қарашада дивизия Қызыл Ту орденімен марапатталды.
1941 ж. 18 қарашада дивизия 8-гвардиялық атқыштар дивизиясы болып қайта құрылды.
1941 ж. 23 қарашада Мәскеу түбіндегі ұрыстағы ерлігі үшін дивизияға
«генерал-майор И.В. Панфилов атындағы» атауы берілді.
Халық арасында бұл бөлім «Панфиловшылар дивизиясы» деп аталды.
Құрамына Ақтөбе, Оңтүстік Қазақстан облыстары мен
Орал, Гурьев (қазіргі Атырау), Қызылорда қалаларынан шақырылған жауынгерлер енді.
Дивизия құрамында 11 000 адам болған.
Мәскеу түбіндегі ауыр шайқастарда 9 000-ға жуық сарбазынан айырылып,
1941 ж. 27 желтоқсанда дивизия таратылды.
316-атқыштар дивизиясы 1941 ж. шілде–тамыз айларында Алматы қаласында құрылды.
Құрамына Қазақ және Қырғыз КСР-інен шақырылған әскерге шақырылушылар мен еріктілер кірді.
Дивизияны генерал Иван Васильевич Панфилов басқарды.
1941 ж. 17 қарашада дивизия Қызыл Ту орденімен марапатталды.
1941 ж. 18 қарашада дивизия 8-гвардиялық атқыштар дивизиясы болып қайта құрылды.
1941 ж. 23 қарашада Мәскеу түбіндегі ұрыстағы ерлігі үшін дивизияға
«генерал-майор И.В. Панфилов атындағы» атауы берілді.
Халық арасында бұл бөлім «Панфиловшылар дивизиясы» деп аталды.
Мәскеу шайқасында ерлік көрсеткендер:
Фотосуреттер архиві
Фотосуреттер архиві
8-гвардиялық атқыштар дивизиясының полковнигі Бауыржан Момышұлы Моңғол Халық Республикасының туын делегация басшысы – МХР Кіші Хуралы Президиумының Төрағасы Гончигийн Бумцэндтің қолынан қабылдап алуда,
Калинин майданы, желтоқсан 1942 ж.
Калинин майданы, желтоқсан 1942 ж.
Төлеуғали Әбдібеков (1916–1944)
Төлеуғали Әбдібеков (1916–1944), аға сержант,
8-гвардиялық атқыштар дивизиясының снайпері мергені.
Ұлы Отан соғысы жылдарында аса мергендігімен танылып,
397 жауды жойған.
Оның ерлігі мен батырлығы ел есінде мәңгі сақталып келеді.
2022 ж. 6 мамырда Төлеуғали Әбдібековке
«Халық Қаһарманы» жоғары атағы (қаза тапқаннан кейін) берілді.
8-гвардиялық атқыштар дивизиясының снайпері мергені.
Ұлы Отан соғысы жылдарында аса мергендігімен танылып,
397 жауды жойған.
Оның ерлігі мен батырлығы ел есінде мәңгі сақталып келеді.
2022 ж. 6 мамырда Төлеуғали Әбдібековке
«Халық Қаһарманы» жоғары атағы (қаза тапқаннан кейін) берілді.
8-гвардиялық атқыштар дивизиясының полковнигі Бауыржан Момышұлы Моңғол Халық Республикасының туын делегация басшысы – МХР Кіші Хуралы Президиумының Төрағасы Гончигийн Бумцэндтің қолынан қабылдап алуда,
Калинин майданы, желтоқсан 1942 ж.
Калинин майданы, желтоқсан 1942 ж.
Құжаттар архиві
Құжаттар архиві
Т. Әбдібековтің Оңтүстік Қазақстан облысы Пахта-Арал совхозының директоры А.С. Орловқа мерген ретіндегі жетістіктері туралы хаты, соғысушы әскер, 25 қараша 1942 ж.
[?]-ның Қазақстан КП(б) ОК-нің әскери бөліміне мерген Т. Әбдібеков туралы хаты, соғысушы әскер, қараша 1942 ж.
М.И. Панфилованың жұбайы – генерал И.В. Панфиловтың ерлігі туралы мақаласы
Алматы қ., 26 қараша 1941 ж.
Алматы қ., 26 қараша 1941 ж.
«Алға, қымбатты гвардияшылар!» Мәскеуді қорғаған 8 атқыштар дивизиясы туралы мақала
25 қараша1941 ж
25 қараша1941 ж
«Отан үшін» газетінің панфиловшылар гвардияшыларға арналған беті,
20 қараша 1941 ж.
20 қараша 1941 ж.
Бауыржан Момышұлының өмірбаяны
«За Родину (Отан үшін)» газетінің панфиловшы-гвардияшыларға арналған газет жолағы,
соғысушы әскер, 20 қараша 1941 ж.
соғысушы әскер, 20 қараша 1941 ж.
«Алға, қымбатты гвардияшылар!» Мәскеуді қорғаған 8 атқыштар дивизиясы туралы К. Байсейітованың мақаласы
25 қараша 1941 ж.
25 қараша 1941 ж.
М.И. Панфилованың жұбайы – генерал И.В. Панфиловтың ерлігі туралы мақаласы
Алматы қ., 26 қараша 1941 ж.
Алматы қ., 26 қараша 1941 ж.
Т. Әбдібековтің Оңтүстік Қазақстан облысы Пахта-Арал совхозының директоры А.С. Орловқа мерген ретіндегі жетістіктері туралы хаты,
Соғысушы әскер, 25 қараша 1942 ж.
Соғысушы әскер, 25 қараша 1942 ж.
Қазақстан КП(б) ОК-нің әскери бөліміне мерген Т. Әбдібеков туралы хаты, соғысушы әскер, қараша 1942 ж.
Бауыржан Момышұлы
Өмір сүрген жылдары:
1910 жылғы 24 желтоқсан
Туған жері:
Қазақ КСР, Оңтүстік Қазақстан облысы, Жуалы ауданы;
Сырдария губерниясы, Әулиеата уезі,
Күйік болысы, №3 ауыл
Әскерге шақырылған күні:
1932 жылғы 7 қараша
Әскери шені:
капитан; полковник; гвардия полковнигі;
аға лейтенант
Әскери бөлімдері:
8-гвардиялық атқыштар дивизиясының 1075-атқыштар полкі;
9-гвардиялық атқыштар дивизиясы
Калинин майданы;
Ленинград майданы
99-атқыштар дивизиясы;
8-гвардиялық атқыштар дивизиясының 1073-атқыштар полкі;
8-гвардиялық атқыштар дивизиясының 23-гвардиялық атқыштар полкі;
316-атқыштар дивизиясының 1075-атқыштар полкі
Марапаттары:
Қызыл Ту ордені (2 мәрте)
I дәрежелі Отан соғысы ордені
Қызыл Жұлдыз ордені
«Жауынгерлік еңбегі үшін» медалі
Ленин ордені
«Мәскеуді қорғағаны үшін» медалі
«1941–1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін» медалі (2 рет)
КСРО Президенті М. Горбачёвтың
Батыр атағын беру туралы Жарлығы:
1990 жылғы 11 желтоқсан
Жерленген жері:
Қазақ КСР, Алматы облысы, Алматы қаласы
1982 жылғы 10 маусым
Өмір сүрген жылдары:
1910 жылғы 24 желтоқсан
Туған жері:
Қазақ КСР, Оңтүстік Қазақстан облысы, Жуалы ауданы;
Сырдария губерниясы, Әулиеата уезі,
Күйік болысы, №3 ауыл
Әскерге шақырылған күні:
1932 жылғы 7 қараша
Әскери шені:
капитан; полковник; гвардия полковнигі;
аға лейтенант
Әскери бөлімдері:
8-гвардиялық атқыштар дивизиясының 1075-атқыштар полкі;
9-гвардиялық атқыштар дивизиясы
Калинин майданы;
Ленинград майданы
99-атқыштар дивизиясы;
8-гвардиялық атқыштар дивизиясының 1073-атқыштар полкі;
8-гвардиялық атқыштар дивизиясының 23-гвардиялық атқыштар полкі;
316-атқыштар дивизиясының 1075-атқыштар полкі
Марапаттары:
Қызыл Ту ордені (2 мәрте)
I дәрежелі Отан соғысы ордені
Қызыл Жұлдыз ордені
«Жауынгерлік еңбегі үшін» медалі
Ленин ордені
«Мәскеуді қорғағаны үшін» медалі
«1941–1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін» медалі (2 рет)
КСРО Президенті М. Горбачёвтың
Батыр атағын беру туралы Жарлығы:
1990 жылғы 11 желтоқсан
Жерленген жері:
Қазақ КСР, Алматы облысы, Алматы қаласы
1982 жылғы 10 маусым
Қазақстаннан шыққан әскери құрамалар Ленинград үшін шайқастарда.
8 қыркүйек 1941 ж. – 27 қаңтар 1944 ж.
8 қыркүйек 1941 ж. – 27 қаңтар 1944 ж.
Фотосуреттер архиві
Фотосуреттер архиві
Танкке қарсы қару бөлімшесі: алдыңғы қатарда – бронды тескіштер Ш. Құмызбаев пен Т. Ахметов,
Ленинград майданы, қараша 1942 ж.
Ленинград майданы, қараша 1942 ж.
Автоматшылар бөлімшесі, Невский даңғылы,
Ленинград қ., желтоқсан 1942 ж.
Ленинград қ., желтоқсан 1942 ж.
Танкке қарсы қару бөлімшесі: алдыңғы қатарда – бронды тескіштер Ш. Құмызбаев пен Т. Ахметов,
Ленинград майданы, қараша 1942 ж.
Ленинград майданы, қараша 1942 ж.
Автоматшылар бөлімшесі, Невский даңғылы,
Ленинград қ., желтоқсан 1942 ж.
Ленинград қ., желтоқсан 1942 ж.
Құжаттар архиві
Құжаттар архиві
Қазақ жауынгерлерінің Ленинградты қорғауға қосқан үлесі,
«Отанды қорғауда»,
21 ақпан 1943 ж.
«Отанды қорғауда»,
21 ақпан 1943 ж.
Ленинград қорғанысына қатысқан қазақ батырлары,
Ленинград майданы, 2 ақпан 1943 ж.
Ленинград майданы, 2 ақпан 1943 ж.
Ленинград қорғаушысы 17 жастағы қызыләскер Б. Иткереев туралы мақала,
2 сәуір 1943 ж.
2 сәуір 1943 ж.
Ленинград қорғанысына қатысқан қазақ батырлары,
Ленинград майданы, 2 ақпан 1943 ж.
Ленинград майданы, 2 ақпан 1943 ж.
Қазақ жауынгерлерінің Ленинградты қорғауға қосқан үлесі,
«Отанды қорғауда»,
21 ақпан 1943 ж.
«Отанды қорғауда»,
21 ақпан 1943 ж.
Ленинград қорғаушысы 17 жастағы қызыләскер Б. Иткереев туралы мақала,
2 сәуір 1943 ж.
2 сәуір 1943 ж.
О летчике С. Жылкышиеве, защитнике Ленинграда, Ленинградский фронт
5 февраля 1943 г.
5 февраля 1943 г.
Сталинград шайқасындағы қазақстандықтар
17 шілде – 18 қараша 1942 ж. – қорғаныс кезеңі
19 қараша 1942 ж. – 1943 ж. 2 ақпан – шабуыл кезеңі
17 шілде – 18 қараша 1942 ж. – қорғаныс кезеңі
19 қараша 1942 ж. – 1943 ж. 2 ақпан – шабуыл кезеңі
Құрама 1941–1942 жж. қысында Алматы қаласында 460-атқыштар дивизиясы ретінде құрылған.
1942 жылдың 31 наурызында 2-ші жасақтағы 38-ші атқыштар дивизиясы болып қайта аталды.
1943 жылдың 1 наурызынан бастап 73-ші гвардиялық дивизия болып аталды.
1943 жылдың 16 наурызында Сталинград қаласы мен Сталинград облысын азат етудегі ерлігі үшін «Сталинградтық» құрметті атағы берілді.
1942 жылдың 31 наурызында 2-ші жасақтағы 38-ші атқыштар дивизиясы болып қайта аталды.
1943 жылдың 1 наурызынан бастап 73-ші гвардиялық дивизия болып аталды.
1943 жылдың 16 наурызында Сталинград қаласы мен Сталинград облысын азат етудегі ерлігі үшін «Сталинградтық» құрметті атағы берілді.
Тамыз–Қыркүйек 1943 г.
1942 жылдың шілдесінен бастап Сталинград шайқасына қатысты
1942 жылдың мамырынан бастап Харьков шабуыл операциясына қатысты.
1943 жылдың шілде–тамыз айларында – Курск шайқасы.
1943 жылдың тамыз–қыркүйек айларында – Днепрден өту операциясы.
1943 жылдың тамыз–қыркүйек айларында – Днепрден өту операциясы.
1944 жылы Югославияның астанасы – Белградты азат етуге қатысты.
1944 жылдың наурызында – Румынияны, 1945 жылдың ақпанында – Венгрияны, 1945 жылдың сәуірінде – Австрияны азат етуге қатысты.
1944 жылдың наурызында – Румынияны, 1945 жылдың ақпанында – Венгрияны, 1945 жылдың сәуірінде – Австрияны азат етуге қатысты.
Фотосуреттер архиві
Фотосуреттер архиві
Нүркен Әбдіров (1919–1942)
Қарсыбай Спатаев (1918–1942)
Қарсыбай Спатаев (1918–1942)
13-дербес атқыш-артиллериялық дивизионының, 2-батареяның минометшісі,
Оңтүстік майдан, 61-кавалериялық дивизиясының, 4-кавалериялық корпус, қатардағы жауынгер.
Орта білімді толық аяқтамаған.
Шымкент облысы Чаянов ауданы, Төрткүл ауылындағы колхозда жұмыс істеген.
1942 ж. Қызыл әскер қатарына шақырылған.
1942 ж. 23 қарашада Сталинградтың оңтүстік-батысындағы «Қызыл қаһарман» колхозы маңында минометтен оқ атып, екі фашист взводын жойды.
26 қарашада Шарнутовский елді мекені маңында батарея үш жақтан шабуылдаған 36 танктің шабуылын тойтарды. Бір танк қорғаныс шебіне еніп кетіп, қауіп төндірген кезде Қарсыбай Спатаев қолына мина алып, танктің астына секіріп, ерлікпен қаза тапты.
Сарпин ауданы, Калмыкияның Шарнут елді мекеніндегі бауырластар зиратына жерленген.
13-дербес атқыш-артиллериялық дивизионының, 2-батареяның минометшісі,
Оңтүстік майдан, 61-кавалериялық дивизиясының, 4-кавалериялық корпус, қатардағы жауынгер.
Орта білімді толық аяқтамаған.
Шымкент облысы Чаянов ауданы, Төрткүл ауылындағы колхозда жұмыс істеген.
1942 ж. Қызыл әскер қатарына шақырылған.
1942 ж. 23 қарашада Сталинградтың оңтүстік-батысындағы «Қызыл қаһарман» колхозы маңында минометтен оқ атып, екі фашист взводын жойды.
26 қарашада Шарнутовский елді мекені маңында батарея үш жақтан шабуылдаған 36 танктің шабуылын тойтарды. Бір танк қорғаныс шебіне еніп кетіп, қауіп төндірген кезде Қарсыбай Спатаев қолына мина алып, танктің астына секіріп, ерлікпен қаза тапты.
Сарпин ауданы, Калмыкияның Шарнут елді мекеніндегі бауырластар зиратына жерленген.
Нүркен Әбдіров (1919–1942)
Семей облысы, Қарқаралы ауданы, №5 ауылдың тумасы.
1940 ж. Қызыл әскер қатарына шақырылған.
1941 ж. Орынбор қаласындағы К.Е. Ворошилов атындағы 1-Чкалов әскери-авиация ұшқыштар мектебін бітірген.
1942 ж. 28 қазанда майданға жіберілді.
808-шабуылдаушы авиация полкінің, 267-шабуылдаушы авиация дивизиясының, 1-аралас авиация корпусының, 17-әуе армиясының құрамында ұшқыш болып қызмет етті (Оңтүстік-Батыс майданы).
16 жауынгерлік ұшуда бірнеше жау танкісін және 20-дан астам автокөлікті жойған.
1942 ж. 19 желтоқсанда Ростов облысының Боковский ауданындағы Коньков хуторы маңында жау шебін шабуылдау кезінде ұшағына тура снаряд тиіп, қозғалтқышы жанып кеткен.
Әбдіров жанған ұшағын жау жанармай таситын көліктерге бағыттап, 6-ға жуық танкті жойып, ерлікпен қаза тапты.
1943 ж. 31 наурызда оған Кеңес Одағының Батыры атағы қаза тапқаннан кейін берілді.
Семей облысы, Қарқаралы ауданы, №5 ауылдың тумасы.
1940 ж. Қызыл әскер қатарына шақырылған.
1941 ж. Орынбор қаласындағы К.Е. Ворошилов атындағы 1-Чкалов әскери-авиация ұшқыштар мектебін бітірген.
1942 ж. 28 қазанда майданға жіберілді.
808-шабуылдаушы авиация полкінің, 267-шабуылдаушы авиация дивизиясының, 1-аралас авиация корпусының, 17-әуе армиясының құрамында ұшқыш болып қызмет етті (Оңтүстік-Батыс майданы).
16 жауынгерлік ұшуда бірнеше жау танкісін және 20-дан астам автокөлікті жойған.
1942 ж. 19 желтоқсанда Ростов облысының Боковский ауданындағы Коньков хуторы маңында жау шебін шабуылдау кезінде ұшағына тура снаряд тиіп, қозғалтқышы жанып кеткен.
Әбдіров жанған ұшағын жау жанармай таситын көліктерге бағыттап, 6-ға жуық танкті жойып, ерлікпен қаза тапты.
1943 ж. 31 наурызда оған Кеңес Одағының Батыры атағы қаза тапқаннан кейін берілді.
Құжаттар архиві
Құжаттар архиві
КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Қызыл әскер басшылық және қатардағы құрамына Кеңес Одағының Батыры атағын беру туралы жарлығы, Мәскеу қ., 17 сәуір 1943 ж.
К. Жаманқараевқа Кеңес Одағының Батыры атағын беруге ұсынылған наградтау парағы, [Мәскеу қ.], 12 қазан 1943 ж.
К. Жаманқараевқа Кеңес Одағының Батыры атағын беруге ұсынылған наградтау парағы, [Мәскеу қ.], 12 қазан 1943 ж.
КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Қызыл әскер басшылық және қатардағы құрамына Кеңес Одағының Батыры атағын беру туралы жарлығы, Мәскеу қ., 17 сәуір 1943 ж.
Берлин стратегиялық операциясы
Берлин шабуылы. 1945 ж.
Кеңес Одағының Батыры, 1052-атқыштар полкінің командирі подполковник А. Пешков пен 301-ші атқыштар Сталин дивизиясының (Суворов орденінің ІІ дәрежесімен марапатталған) командирі полковник А. Антоновтың жоғары қолбасшылыққа жолдаған ұсынысы
1945 ж. 23 сәуірде майор С. Нұрмағамбетов басқарған атқыштар батальоны Трептов қалашағы маңында Шпрее өзенінен бірінші болып өтіп, Батыс жағалауға орнығып алды. Батальон қарсыластың басып алынған плацдармды жоюға бағытталған 4 дүркін шабуылын тойтарып, табандылықпен қорғаныс ұйымдастырды.
Ұрыстағы жетістікті дамыта отырып, батальон Трептов қалашығының көшелерінде фаустниктер мен автоматшыларға қарсы көше шайқастарын жүргізді. Соның нәтижесінде 80-нен астам гитлершіні жойып, 145 жау солдатын тұтқынға алды. Бұл Трептов қалашығын басып алуда шешуші рөл атқарды.
1945 ж. 24 сәуірде майор С. Нұрмағамбетовтың батальоны қарсыластың бекінген қарсылығын бұзып, Берлин қаласына басып кірді. Батальонды шеберлікпен басқара отырып, күрделі көше шайқастарында фаустниктер мен автоматшылардың үлкен топтарын талқандап, 450-ден астам жауды жойып, 1560 гитлершіні тұтқынға алды, сондай-ақ 9 тірек пунктін жойды.
Осы ұрыста майор С. Нұрмағамбетов жарақат алды.
Ол «Алтын Жұлдыз» медалімен екінші мәрте марапаттауға лайық.
Ұрыстағы жетістікті дамыта отырып, батальон Трептов қалашығының көшелерінде фаустниктер мен автоматшыларға қарсы көше шайқастарын жүргізді. Соның нәтижесінде 80-нен астам гитлершіні жойып, 145 жау солдатын тұтқынға алды. Бұл Трептов қалашығын басып алуда шешуші рөл атқарды.
1945 ж. 24 сәуірде майор С. Нұрмағамбетовтың батальоны қарсыластың бекінген қарсылығын бұзып, Берлин қаласына басып кірді. Батальонды шеберлікпен басқара отырып, күрделі көше шайқастарында фаустниктер мен автоматшылардың үлкен топтарын талқандап, 450-ден астам жауды жойып, 1560 гитлершіні тұтқынға алды, сондай-ақ 9 тірек пунктін жойды.
Осы ұрыста майор С. Нұрмағамбетов жарақат алды.
Ол «Алтын Жұлдыз» медалімен екінші мәрте марапаттауға лайық.
Ең ауыр, ең қанды шайқастар – Германия астанасындағы үкімет ғимараттарын, Гитлердің империялық канцелярысын жаулап алу үшін болған шайқастар болды. Онда тек эсэсовшылар бекінген еді, олар әр квартал, әр көшені жан алысып, жан беріскендей қорғады. Бірақ, халықта айтылғандай: «Қамалдар батырлардың ерлігімен ғана беріледі», менің жауынгерлерім бір метрден метрге дейін гестапо ғимараттарын жаулап алды. Фашизмнің ұясына штурм ұйымдастырған кезде батальонның көптеген жауынгерлері ерекше ерлік көрсетті. Тек бір мысал келтірейін: сержант Иван Антипенко жаудың оты астында бірнеше сағат бойы полк командирінің бөлімшелер командирлерімен үздіксіз байланысын қамтамасыз етті. Осы шайқаста Антипенко ауыр жарақат алды, қан ағып тұрса да, Гитлершілдермен соңына дейін күресті. Жүрегім қан жылады, мен өз қол астымдағы жауынгерлерді жоғалтып отырғанда, фашизмнің негізгі ұясын штурмдаған кезімде. Ал бұл жеңіске дейінгі соңғы минуттар еді. Жау капитуляциялағаны жайлы хабар түскенде қаншама қуаныш болды. Жүрегім тоқтап қалды, қуанышты хабарды айтатын сөз таппадым. Көзімнен көз жасы өз-өзіне ағып кетті. Бұл – соғыстағы алғашқы көз жасы еді.
Әрине, Германия капитуляциялаған соң, біздің жауынгерлердің Берлинде полк туын жая шеру құрып жүрген кезін ешқашан ұмытпаймын.
Әрине, Германия капитуляциялаған соң, біздің жауынгерлердің Берлинде полк туын жая шеру құрып жүрген кезін ешқашан ұмытпаймын.
Қазақстан Республикасының Халық Қаһарманы, Кеңес Одағының Батыры, Қазақстанның алғашқы қорғаныс министрі, армия генералы Сағадат Нұрмағамбетов.
-Майор И. Зенкиннің 1948 жылғы естеліктерінен
30 сәуірде рейхстагты штурмдаған кезде, атыс полкының командалық пунктінде жиын болып жатты. Сонда лейтенант Қошқарбаев келді. Ол көше шайқастарында есімін шығарған болатын. «Рейхстагты партия мүшесі болып штурмдағым келеді», – деп өтініш жазған еді ол. Партияға қабылданар сәтте ол бұл штурмды бастаған еді.
Ол рейхстагқа енген еді де, өзінің взводымен бірге онда немістерді көп жойды. Оны партияға қабылдады, ал бірнеше минуттан кейін ол қайтадан рейхстагта шайқасып жатты.
Парткомиссияның отырысы қарсаңында рейхстагтың күмбезіне совет туы тігілді. Біз оны подвалдағы терезеден көрдік, және баршамызды күшті толқу биледі. Біз партияға жақында қабылдаған адамдар осындай ұлы ерліктер көрсетіп жатты.
Ол рейхстагқа енген еді де, өзінің взводымен бірге онда немістерді көп жойды. Оны партияға қабылдады, ал бірнеше минуттан кейін ол қайтадан рейхстагта шайқасып жатты.
Парткомиссияның отырысы қарсаңында рейхстагтың күмбезіне совет туы тігілді. Біз оны подвалдағы терезеден көрдік, және баршамызды күшті толқу биледі. Біз партияға жақында қабылдаған адамдар осындай ұлы ерліктер көрсетіп жатты.
Фотосуреттер архиві
Фотосуреттер архиві
Берлин гарнизонының тізе бүгу туралы ұсынысын қабылдау сәті
86-шы Гвардиялық миномет полкінің радистері
86-шы Гвардиялық миномет полкінің радистері
С. Нұрмағамбетов жерлестерімен бірге.
Трудовое ауылы, Ақмола облысы, 1945 ж.
Трудовое ауылы, Ақмола облысы, 1945 ж.
Генерал-лейтенант Н.Э. Берзарин капитан С.Қ. Нұрмағамбетовке
Кеңес Одағының Батыры атағы берілуіне байланысты
Ленин ордені мен «Алтын Жұлдыз» медалін табыстауда.
Берлин, наурыз 1945 ж.
Кеңес Одағының Батыры атағы берілуіне байланысты
Ленин ордені мен «Алтын Жұлдыз» медалін табыстауда.
Берлин, наурыз 1945 ж.
Рахымжан Қошқарбаев (1924–1988)
Қошқарбаев Рахымжан (1924–1988)
Целиноград облысы, Целиноград ауданы, Тельман атындағы колхозда дүниеге келген.
Рахымжан Қошқарбаевтың әкесі 1937 ж. репрессияға ұшырағаннан кейін, ол алғашында Целиноград облысындағы Тай-Төбе балалар үйінде, кейін Балқаш қаласындағы ФЗУ (фабрика-зауыт училищесі) мекемесінде тәрбиеленді.
1942 ж. қыркүйегінде Қызыл армия қатарына шақырылды. Жаяу әскер әскери училищесін аяқтағаннан кейін кіші лейтенант шенінде майданға жіберілді. Әскери құраммен бірге Варшава қаласын азат етуге және Одэр өзенінен өтуге қатысты. Жауынгерлік шайқастарда ерлік пен батырлық танытып, Қызыл Ту орденімен, І дәрежелі Отан соғысы орденімен және «Варшаваны азат еткені үшін» медалімен марапатталды.
Ерлік істерінің ең шоқтығы биігі – 1945 ж. 30 сәуірінде Рейхстагты штурмдау кезінде жасалды. Қошқарбаев жауынгер серігі Григорий Булатовпен бірге өмірін қатерге тіге отырып, Рейхстагтың басты кіреберісіне Жеңіс туын алғашқылардың бірі болып тіккен еді.
Мінездемеден үзінді, [?]
Целиноград облысы, Целиноград ауданы, Тельман атындағы колхозда дүниеге келген.
Рахымжан Қошқарбаевтың әкесі 1937 ж. репрессияға ұшырағаннан кейін, ол алғашында Целиноград облысындағы Тай-Төбе балалар үйінде, кейін Балқаш қаласындағы ФЗУ (фабрика-зауыт училищесі) мекемесінде тәрбиеленді.
1942 ж. қыркүйегінде Қызыл армия қатарына шақырылды. Жаяу әскер әскери училищесін аяқтағаннан кейін кіші лейтенант шенінде майданға жіберілді. Әскери құраммен бірге Варшава қаласын азат етуге және Одэр өзенінен өтуге қатысты. Жауынгерлік шайқастарда ерлік пен батырлық танытып, Қызыл Ту орденімен, І дәрежелі Отан соғысы орденімен және «Варшаваны азат еткені үшін» медалімен марапатталды.
Ерлік істерінің ең шоқтығы биігі – 1945 ж. 30 сәуірінде Рейхстагты штурмдау кезінде жасалды. Қошқарбаев жауынгер серігі Григорий Булатовпен бірге өмірін қатерге тіге отырып, Рейхстагтың басты кіреберісіне Жеңіс туын алғашқылардың бірі болып тіккен еді.
Мінездемеден үзінді, [?]
Генерал-лейтенант Н.Э. Берзарин капитан С.Қ. Нұрмағамбетовке
Кеңес Одағының Батыры атағы берілуіне байланысты
Ленин ордені мен «Алтын Жұлдыз» медалін табыстауда.
Берлин, наурыз 1945 ж.
Кеңес Одағының Батыры атағы берілуіне байланысты
Ленин ордені мен «Алтын Жұлдыз» медалін табыстауда.
Берлин, наурыз 1945 ж.
С. Нұрмағамбетов жерлестерімен бірге.
Трудовое ауылы, Ақмола облысы, 1945 ж.
Трудовое ауылы, Ақмола облысы, 1945 ж.
Берлин гарнизонының тізе бүгу туралы ұсынысын қабылдау сәті
86-шы Гвардиялық миномет полкінің радистері
Солдан оңға қарай:
әскердің барлау бөлімінің өкілі, гвардия аға сержанты радист Козлов,
Украина армиясының барлау бөлімшесінің бастығы гвардия майоры Кравчук,
полк командирі подполковник Зазирный
Берлин қаласы, 2 мамыр 1945 ж.
86-шы Гвардиялық миномет полкінің радистері
Солдан оңға қарай:
әскердің барлау бөлімінің өкілі, гвардия аға сержанты радист Козлов,
Украина армиясының барлау бөлімшесінің бастығы гвардия майоры Кравчук,
полк командирі подполковник Зазирный
Берлин қаласы, 2 мамыр 1945 ж.
Құжаттар архиві
Құжаттар архиві
Р. Қошқарбаевқа «Халық Қаһарманы» атағын беру туралы ҚР Президентінің Жарлығы,
Астана қ., 7 мамыр 1999 ж.
Астана қ., 7 мамыр 1999 ж.
Р. Қошқарбаевты «Отан соғысы» I дәрежелі орденіне ұсыну жөніндегі марапаттау парағы,
Мәскеу қ., 17 сәуір 1945 ж.
Мәскеу қ., 17 сәуір 1945 ж.
301-ші атқыштар Сталин орденді Суворов
2-дәрежелі дивизиясының командирі, полковник А.Е. Токовтың Сағадат Нұрмағамбетовті «Алтын Жұлдыз» медалімен екінші рет марапаттау туралы ұсынуы, [Берлин қ. 1945 ж.]
2-дәрежелі дивизиясының командирі, полковник А.Е. Токовтың Сағадат Нұрмағамбетовті «Алтын Жұлдыз» медалімен екінші рет марапаттау туралы ұсынуы, [Берлин қ. 1945 ж.]
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Сағадат Нұрмағамбетовке Ұлы Отан соғысында көрсеткен ерлігі мен елдің қорғаныс қабілетін нығайтуға қосқан үлесі үшін «Халық қаһарманы» атағын беру туралы Жарлығы,
Алматы қ., 23 мамыр 1994 ж.
Алматы қ., 23 мамыр 1994 ж.
301-ші атқыштар Сталин атындағы, II дәрежелі Суворов орденді дивизиясының командирі, полковник А. Токовтың С. Нұрмағамбетовты екінші «Алтын Жұлдыз» медалімен марапаттауға ұсынуы
Берлин қаласы, 1945 ж.
Берлин қаласы, 1945 ж.
301-ші атқыштар Сталин атындағы, II дәрежелі Суворов орденді дивизиясының командирі, полковник А. Токовтың С. Нұрмағамбетовты екінші «Алтын Жұлдыз» медалімен марапаттауға ұсынуы
Берлин қаласы, 1945 ж.
Берлин қаласы, 1945 ж.
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Сағадат Нұрмағамбетовке Ұлы Отан соғысында көрсеткен ерлігі мен елдің қорғаныс қабілетін нығайтуға қосқан үлесі үшін «Халық қаһарманы» атағын беру туралы Жарлығы,
Алматы қ., 23 мамыр 1994 ж.
Алматы қ., 23 мамыр 1994 ж.
Суворовтың гвардиялық миномет Умань-Варшава Қызыл Ту ордендері,
Кутузов пен Александр Невский полкінің гвардия-майоры, 86-шы штаб бастығы Червяцовтың 1945 жылы 2 мамырда радиостанцияның Берлин гарнизонын тапсыру туралы
ұсынысты қабылдағаны туралы, фотосуреттерді беру туралы хаты
Берлин, 21 Сәуір 1946 ж
Кутузов пен Александр Невский полкінің гвардия-майоры, 86-шы штаб бастығы Червяцовтың 1945 жылы 2 мамырда радиостанцияның Берлин гарнизонын тапсыру туралы
ұсынысты қабылдағаны туралы, фотосуреттерді беру туралы хаты
Берлин, 21 Сәуір 1946 ж
Р. Қошқарбаевқа «Халық Қаһарманы» атағын беру туралы ҚР Президентінің Жарлығы,
Астана қ., 7 мамыр 1999 ж.
Астана қ., 7 мамыр 1999 ж.
Р. Қошқарбаевты І дәрежелі Отан соғысы орденіне ұсыну жөніндегі марапаттау парағы
Мәскеу қаласы, 1945 жылғы 17 сәуір
Мәскеу қаласы, 1945 жылғы 17 сәуір
Әйелдер – Жеңіске апарар жолда
— Қазақстан КП(б) ОК-нің ұйымдастыру-нұсқау бөлімі мәліметінен ҚазКСР-дің партиялық және шаруашылық ұйымдарының әскери жағдайға көшуі туралы ақпаратынан
Алматы қ., 1941 ж.
Алматы қ., 1941 ж.
Қазақстан әйелдерінің медицина мамандығын игеріп, майданға аттануға деген ұмтылысы зор. Осы жылдың 20 шілдесіне қарай 133 ұйымда медбикелер курстары ұйымдастырылып, оған 4180 адам қамтылды, ал 22 маусымға дейін бүкіл республика бойынша бар болғаны 609 адам ғана даярланды.
Фотосуреттер архиві
Фотосуреттер архиві
Мергендер. Іле аудандық комсомол комитетінің тәрбиеленушілері.
Хиуаз Доспанова (1922–2008)
Мәншүк Мәметова (1922–1943)
Майдандық қызыл әскер газетінің суретшісі, аға лейтенант Н. Дмитриев
Соғысушы әскер, 1944 ж.
Соғысушы әскер, 1944 ж.
Әйелдер – байланысшылар, курсанттар – радиотелеграфистер. Олардың арасында
6 комсомолка бар
Алматы обл., қараша 1941 ж
6 комсомолка бар
Алматы обл., қараша 1941 ж
Хиуаз Доспанова (1922–2008)
Ұшқыш, штурман-атқыш.
Бөкей губерниясы, Деңгіз ауданы, Ганюшкино ауылында туған.
1941 ж. қазанда Мәскеу қалалық әскери комиссариаты арқылы әскерге шақырылған.
4-әуе әскерінің құрамындағы аты аңызға айналған М. Раскова басқарған 46-гвардиялық түнгі бомбалаушы авиациялық полкінің аға лейтенанты болған.
Ұшқыш, штурман-атқыш.
Бөкей губерниясы, Деңгіз ауданы, Ганюшкино ауылында туған.
1941 ж. қазанда Мәскеу қалалық әскери комиссариаты арқылы әскерге шақырылған.
4-әуе әскерінің құрамындағы аты аңызға айналған М. Раскова басқарған 46-гвардиялық түнгі бомбалаушы авиациялық полкінің аға лейтенанты болған.
Мәншүк Мәметова (1922–1943)
Калинин майданының 3-ші соққы беру әскері құрамындағы 100-ші дербес атқыштар бригадасының 21-ші гвардиялық атқыштар дивизиясының пулеметшісі.
Аға сержант.
Кеңес Одағының Батыры атағына ие болған тұңғыш қазақ қызы (1 наурыз 1944 ж., қайтыс болғаннан кейін берілді).
Калинин майданының 3-ші соққы беру әскері құрамындағы 100-ші дербес атқыштар бригадасының 21-ші гвардиялық атқыштар дивизиясының пулеметшісі.
Аға сержант.
Кеңес Одағының Батыры атағына ие болған тұңғыш қазақ қызы (1 наурыз 1944 ж., қайтыс болғаннан кейін берілді).
Әлия Молдағұлова (1925–1944)
Ақтөбе облысы Хобда ауданына қарасты қазіргі Бұлақ ауылының тумасы.
2-ші Балтық майданының 22-іскер құрамындағы 54-ші дербес атқыштар бригадасында қызмет еткен, ефрейтор.
Жау әскерінің 78 солдаты мен офицерін жойған.
Кеңес Одағының Батыры (1944 ж. 4 маусымда, қайтыс болғаннан кейін берілді).
Ақтөбе облысы Хобда ауданына қарасты қазіргі Бұлақ ауылының тумасы.
2-ші Балтық майданының 22-іскер құрамындағы 54-ші дербес атқыштар бригадасында қызмет еткен, ефрейтор.
Жау әскерінің 78 солдаты мен офицерін жойған.
Кеңес Одағының Батыры (1944 ж. 4 маусымда, қайтыс болғаннан кейін берілді).
Майдандық қызыл әскер газетінің суретшісі, аға лейтенант Н. Дмитриев
Соғысушы әскер, 1944 ж.
Соғысушы әскер, 1944 ж.
Мергендер. Іле аудандық комсомол комитетінің тәрбиеленушілері.
Солдан оңға қарай отырғандар: Пальчикова Татьяна, Баранникова Анна. Соғыстан бұрын темекі кеңшарында жұмыс істеген. Тұрғандар: 2. Верещагина Анна. Соғыстан бұрын – Талғар аудандық су шаруашылығының гидротехнигі [?-?]
Солдан оңға қарай отырғандар: Пальчикова Татьяна, Баранникова Анна. Соғыстан бұрын темекі кеңшарында жұмыс істеген. Тұрғандар: 2. Верещагина Анна. Соғыстан бұрын – Талғар аудандық су шаруашылығының гидротехнигі [?-?]
Әйелдер – байланысшылар, курсанттар – радиотелеграфистер. Олардың арасында 6 комсомолка бар,
Алматы обл., қараша 1941 ж.
Алматы обл., қараша 1941 ж.
Құжаттар архиві
Құжаттар архиві
Х. Доспановаға «Халық қаһарманы» атағын беру туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы,
7 желтоқсан 2004 ж.
7 желтоқсан 2004 ж.
«Панфиловшы-дәрігерлердің арасында» мақаласы,
соғысушы әскер, 13 қаңтар 1942 ж.
соғысушы әскер, 13 қаңтар 1942 ж.
КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының
аға сержант М. Мәметоваға Кеңес Одағының Батыры атағын беру туралы Жарлығы
Мәскеу қаласы, 1944 жылғы 1 наурыз
аға сержант М. Мәметоваға Кеңес Одағының Батыры атағын беру туралы Жарлығы
Мәскеу қаласы, 1944 жылғы 1 наурыз
Ә. Молдағұлованың ерлігі туралы мақала, «Отанды қорғауда»
8 наурыз 1944 ж.
8 наурыз 1944 ж.
Әлия Молдағұлованың ерлігі туралы әскери бөлімнің саяси бөлімі партиялық және комсомолдық басшылыққа жазған хаты, соғысушы әскер, 17 ақпан 1944 ж.
Әлия Молдағұлованың ерлігі туралы әскери бөлімнің саяси бөлімі партиялық және комсомолдық басшылыққа жазған хаты, соғысушы әскер, 17 ақпан 1944 ж.
Ә. Молдағұлованың ерлігі туралы мақала, «Отанды қорғауда» 8 наурыз 1944 ж.
КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының
аға сержант М. Мәметоваға Кеңес Одағының Батыры атағын беру туралы Жарлығы
Мәскеу қаласы, 1944 жылғы 1 наурыз
аға сержант М. Мәметоваға Кеңес Одағының Батыры атағын беру туралы Жарлығы
Мәскеу қаласы, 1944 жылғы 1 наурыз
Х. Доспановаға «Халық қаһарманы» атағын беру туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы,
7 желтоқсан 2004 ж.
7 желтоқсан 2004 ж.
«Панфиловшы-дәрігерлердің арасында» мақаласы,
соғысушы әскер, 13 қаңтар 1942 ж.
соғысушы әскер, 13 қаңтар 1942 ж.
Қазақстан – майданның арсеналы
2-бөлім
Соғыс жағдайы техникалық ойдың да жандануына ықпал етті. Өнертапқыштық процеске тіпті мектеп оқушылары да тартылды. 1942 ж. тамызда Қазақстан К(б)П Орталық Комитеті жанындағы әскери өнертабыстарды жүзеге асыру жөніндегі республикалық комиссияға Жамбыл (қазіргі Тараз) қаласындағы Октябрь революциясы атындағы мектептің 10-сынып оқушысы Изяслав Лемберикманнан өтініш келіп түсті. Ол ленталы қол пулеметінің құрылымын ұсынған. Комиссия бұл ұсынылған үлгінің қолданылып жүрген баламаларынан күрделірек екенін анықтады.
1943 ж. соңында – 1944 ж. басында КСРО Мемлекеттік Қорғаныс Комитетінің «ҚазКСР қорғаныс өнеркәсібінің жұмысын жақсарту шаралары туралы» қаулысының жобасын талқылау барысында, Ұлы Отан соғысы кезеңінде қорғаныс зауыттарында жасалып, өндіріске енгізілген жаңа қару-жарақ пен оқ-дәрілер үлгілері туралы анықтама дайындалды. Солардың ішінде мыналар аталды: ЭТШ-80 үлгісіндегі электрлік торпеда (авторы – Сталин сыйлығының лауреаты инженер Шамарин), ПЛТ-2 үлгісіндегі сүңгуір қайық минасы (конструкторы инженер Миляков), ПЛТ-3 минасы (конструкторы инженер Брун) және т.б. 30 номинациядан тұратын тізімде миналар 6 рет аталды.
«Қазақстандық» детонаторын жасау бойынша жұмыстар совет минасының конструкциясы негізінде Қостанай машина-трактор шеберханасында жүргізілді. Бұл жұмысты Киев оқ-дәрі зауытынан эвакуацияланған инженер-өнертапқыш А.Н. Кимельфельд атқарды. ҚазКСР Халық Комиссарлар Кеңесі мен Қазақстан К(б)П ОК қаулысына сәйкес, 1943 ж. 1 наурызға дейін 300 дана детонатор КСРО Қорғаныс Халық Комиссариатына (НКО) тапсырылуы тиіс болды.
Алматы ауыл шаруашылығы институты да сол НКО тапсырмасы бойынша ауыр және орташа танкілерге арналған бу қозғалтқыш қондырғысының сызбасын әзірлеумен айналысты. Бұл өнертабыс танкілердің жүрісінің ұзақтығын, жылдамдығын, үнсіздігін арттыруға мүмкіндік береді деп болжанған. Институтқа осы жобаның авторларымен бірлесіп, бу қондырғысын өндіріске енгізу міндеті жүктелді.
Қарлагтағы тұтқындағы инженер-техник қызметкерлер (ИТР) миналарды өңдеуге арналған операциялық метал өңдеу станоктарының құрылымын жасап шығарды. Бұл өнертабыс М-50 және М-82 калибрлі миналарды Қарлагта да, бүкіл ел бойынша да шығаруды арттыруға септігін тигізді.
Қазақстанда, Түрксіб темір жолының Матай станциясында аға сержант М.Т. Калашников, емделу демалысында жүрген кезінде, паровоз депосының жұмысшыларының көмегімен оқша салынатын дүмі бар пистолет-пулемет үлгісін жасап шығарды. Бұл қару жеке атыспен де, автоматты түрде де оқ ата алатын. Оның оқ ату жылдамдығы – минутына 650 оқ, салмағы – 2400 грамм, атыс қашықтығы – 600 метрге дейін жеткен. Орта Азия әскери округінің артиллерия басқармасы (Ташкент қаласында орналасқан) бұл үлгінің кей кемшіліктеріне қарамастан, оның түпнұсқалығын атап өтті. Өнертапқышқа сыйақы беріліп, қаруды жетілдірумен айналысуға ұсыныс жасалды.
Қазақстан К(б)П Орталық Комитеті пистолет-пулеметтің 5 тәжірибелік үлгісін жасау үшін 12 000 рубль бөлді. Қару Алматыдағы ату полигонында сыналған соң, 1943 ж. қаңтарында конструктор М.Т. Калашниковқа Мәскеуге, Л.П. Берияның атына жолдама берілді. Калашниковтың бұл үлгілері соғыс біткенге дейін Қызыл әскердің қару-жарағына қабылданған жоқ, алайда кейін аты аңызға айналған АК-47 автоматын жасауға негіз болды.
1943 ж. соңында – 1944 ж. басында КСРО Мемлекеттік Қорғаныс Комитетінің «ҚазКСР қорғаныс өнеркәсібінің жұмысын жақсарту шаралары туралы» қаулысының жобасын талқылау барысында, Ұлы Отан соғысы кезеңінде қорғаныс зауыттарында жасалып, өндіріске енгізілген жаңа қару-жарақ пен оқ-дәрілер үлгілері туралы анықтама дайындалды. Солардың ішінде мыналар аталды: ЭТШ-80 үлгісіндегі электрлік торпеда (авторы – Сталин сыйлығының лауреаты инженер Шамарин), ПЛТ-2 үлгісіндегі сүңгуір қайық минасы (конструкторы инженер Миляков), ПЛТ-3 минасы (конструкторы инженер Брун) және т.б. 30 номинациядан тұратын тізімде миналар 6 рет аталды.
«Қазақстандық» детонаторын жасау бойынша жұмыстар совет минасының конструкциясы негізінде Қостанай машина-трактор шеберханасында жүргізілді. Бұл жұмысты Киев оқ-дәрі зауытынан эвакуацияланған инженер-өнертапқыш А.Н. Кимельфельд атқарды. ҚазКСР Халық Комиссарлар Кеңесі мен Қазақстан К(б)П ОК қаулысына сәйкес, 1943 ж. 1 наурызға дейін 300 дана детонатор КСРО Қорғаныс Халық Комиссариатына (НКО) тапсырылуы тиіс болды.
Алматы ауыл шаруашылығы институты да сол НКО тапсырмасы бойынша ауыр және орташа танкілерге арналған бу қозғалтқыш қондырғысының сызбасын әзірлеумен айналысты. Бұл өнертабыс танкілердің жүрісінің ұзақтығын, жылдамдығын, үнсіздігін арттыруға мүмкіндік береді деп болжанған. Институтқа осы жобаның авторларымен бірлесіп, бу қондырғысын өндіріске енгізу міндеті жүктелді.
Қарлагтағы тұтқындағы инженер-техник қызметкерлер (ИТР) миналарды өңдеуге арналған операциялық метал өңдеу станоктарының құрылымын жасап шығарды. Бұл өнертабыс М-50 және М-82 калибрлі миналарды Қарлагта да, бүкіл ел бойынша да шығаруды арттыруға септігін тигізді.
Қазақстанда, Түрксіб темір жолының Матай станциясында аға сержант М.Т. Калашников, емделу демалысында жүрген кезінде, паровоз депосының жұмысшыларының көмегімен оқша салынатын дүмі бар пистолет-пулемет үлгісін жасап шығарды. Бұл қару жеке атыспен де, автоматты түрде де оқ ата алатын. Оның оқ ату жылдамдығы – минутына 650 оқ, салмағы – 2400 грамм, атыс қашықтығы – 600 метрге дейін жеткен. Орта Азия әскери округінің артиллерия басқармасы (Ташкент қаласында орналасқан) бұл үлгінің кей кемшіліктеріне қарамастан, оның түпнұсқалығын атап өтті. Өнертапқышқа сыйақы беріліп, қаруды жетілдірумен айналысуға ұсыныс жасалды.
Қазақстан К(б)П Орталық Комитеті пистолет-пулеметтің 5 тәжірибелік үлгісін жасау үшін 12 000 рубль бөлді. Қару Алматыдағы ату полигонында сыналған соң, 1943 ж. қаңтарында конструктор М.Т. Калашниковқа Мәскеуге, Л.П. Берияның атына жолдама берілді. Калашниковтың бұл үлгілері соғыс біткенге дейін Қызыл әскердің қару-жарағына қабылданған жоқ, алайда кейін аты аңызға айналған АК-47 автоматын жасауға негіз болды.
Қазақстанның қорғаныс-өнеркәсіп кешені
Аймақтың қорғаныс кәсіпорындары әскерге арналған батальондық жылжымалы радиостанциялар, танк, авиация және электр өнеркәсібіне арналған оқшаулағыш материалдар, 1908 ж. үлгідегі теңіз миналары, эскадралық суасты қайық миналары, ірі теңіз кемелеріне арналған және терең суда қолданылатын антенналық миналар, «Гейра» типті авиациялық миналар, баяу жүретін кемелерге арналған қорғаныс құралдары, тереңдік бомбалар, тралдан тазарту шекараларын белгілейтін құралдар, тор жүйесінің агрегаттары, 45 мм-лік танкіге қарсы снарядтардың корпустары, далалық радиостанциялар мен танк бөлімшелерінің зарядтау станцияларына арналған шағын көлемді қозғалтқыштар өндірді.
Кәсіпорындар мен олардың бағыныстылығы:
№233 зауыты – Электрөнеркәсіп халық комиссариаты (дыбысты қабылдағыштар);
№641 зауыты – Электрөнеркәсіп халық комиссариаты (РБ және РБК типті әскери радиостанциялар);
№239 зауыты – Кемежасау өнеркәсібі халық комиссариаты (тереңдік және өртегіш бомбалар);
№347 зауыты – Кемежасау өнеркәсібі халық комиссариаты (ГБ, АГБ типті миналар);
КСРО Қорғаныс халық комиссариатының Артиллериялық Арсенал №4 зауыты:
Артиллерия мен атыс қаруын жөндеумен айналысты.
Мұнда 1931 ж. үлгідегі 76 мм зениттік зеңбіректер, «Максим» пулеметтері, 1891 және 1891/1930 жж. үлгідегі винтовкалар, Дегтярев пулеметтері, «наган» револьверлері өндіріліп, жөнделді.
Кәсіпорындар мен олардың бағыныстылығы:
№233 зауыты – Электрөнеркәсіп халық комиссариаты (дыбысты қабылдағыштар);
№641 зауыты – Электрөнеркәсіп халық комиссариаты (РБ және РБК типті әскери радиостанциялар);
№239 зауыты – Кемежасау өнеркәсібі халық комиссариаты (тереңдік және өртегіш бомбалар);
№347 зауыты – Кемежасау өнеркәсібі халық комиссариаты (ГБ, АГБ типті миналар);
КСРО Қорғаныс халық комиссариатының Артиллериялық Арсенал №4 зауыты:
Артиллерия мен атыс қаруын жөндеумен айналысты.
Мұнда 1931 ж. үлгідегі 76 мм зениттік зеңбіректер, «Максим» пулеметтері, 1891 және 1891/1930 жж. үлгідегі винтовкалар, Дегтярев пулеметтері, «наган» револьверлері өндіріліп, жөнделді.
- Сонымен қатар, мыналар да шығарылды: винтовкаларға арналған тазалағыш құралдар, оқпан жапсырмалары, Андрианов компастары, жеңілдетілген буссолдар, артиллериялық жүйелер мен атыс қаруларына арналған ЗИП (қосалқы бөлшектер, құрал-саймандар мен керек-жарақтар), арнайы оқ-дәрі қаптамалары; 76 мм зениттік зеңбірек пен «Максим» пулеметіне арналған қаптамалар.
Петропавл
КСРО Кеме жасау халық комиссариатының №175 зауыты
(атқыш қару-жарақ, миналардың корпустарын механикалық өңдеу жұмыстарымен айналысқан);
КСРО Кеме жасау өнеркәсібі халық комиссариатының №182 зауыты
(Т53-38 және Т53-39 торпедалары; торпедаларға арналған АУЗО және УПЗО заряд бөлімшелері; роталық және батальондық минометтер; миналар, гранаталар мен снарядтардың корпустары; ППШ (Шпагин тапанша-пулеметі) автоматтары; кеме бомбатастау қондырғылары; теңіз түбіне қойылатын миналардың корпустары. Сонымен қатар реквизицияланған неміс Q7-A торпедаларын жөндеу, тексеру және сынақтан өткізу жұмыстарын жүргізген);
Ворошилов атындағы «Қазан төңкерісі» паровоз жасау зауытының эвакуацияланған оқ-дәрі шығаратын 3 цехының негізінде құрылған КСРО халық комиссариатының Ауыр машина жасау Алматы машина жасау зауыты
(203 мм бетон бұзатын снарядтар; 203 мм бетон бұзатын авиабомбалар; 82 мм миналар; ЗАБ-2,5; ФАБ-50 және ФАБ-90 – артиллериялық снарядтар, миналар, өртегіш және бетон бұзатын бомбалар);
Азаматтық әуе флотының Бас басқармасына қарасты №242 зауыт
(авиациялық моторларды жөндеу зауыты);
КСРО Авиация өнеркәсібі халық комиссариатының Мәскеу авиациялық институты механикалық зауыты (МАИ мехзаводы)
(76 мм жарылғыш снарядтардың корпустары);
Карачаров механикалық зауыты
(76 мм жарылғыш снарядтардың корпустарын өндірген).
(атқыш қару-жарақ, миналардың корпустарын механикалық өңдеу жұмыстарымен айналысқан);
КСРО Кеме жасау өнеркәсібі халық комиссариатының №182 зауыты
(Т53-38 және Т53-39 торпедалары; торпедаларға арналған АУЗО және УПЗО заряд бөлімшелері; роталық және батальондық минометтер; миналар, гранаталар мен снарядтардың корпустары; ППШ (Шпагин тапанша-пулеметі) автоматтары; кеме бомбатастау қондырғылары; теңіз түбіне қойылатын миналардың корпустары. Сонымен қатар реквизицияланған неміс Q7-A торпедаларын жөндеу, тексеру және сынақтан өткізу жұмыстарын жүргізген);
Ворошилов атындағы «Қазан төңкерісі» паровоз жасау зауытының эвакуацияланған оқ-дәрі шығаратын 3 цехының негізінде құрылған КСРО халық комиссариатының Ауыр машина жасау Алматы машина жасау зауыты
(203 мм бетон бұзатын снарядтар; 203 мм бетон бұзатын авиабомбалар; 82 мм миналар; ЗАБ-2,5; ФАБ-50 және ФАБ-90 – артиллериялық снарядтар, миналар, өртегіш және бетон бұзатын бомбалар);
Азаматтық әуе флотының Бас басқармасына қарасты №242 зауыт
(авиациялық моторларды жөндеу зауыты);
КСРО Авиация өнеркәсібі халық комиссариатының Мәскеу авиациялық институты механикалық зауыты (МАИ мехзаводы)
(76 мм жарылғыш снарядтардың корпустары);
Карачаров механикалық зауыты
(76 мм жарылғыш снарядтардың корпустарын өндірген).
Алма-Атa
КСРО Танк өнеркәсібі халық комиссариатының №222 зауыты
(АТО-42 автоматты танктік от лақтырғышы, ТПО-1 траншеялық оқ-дәрі от лақтырғышы, "бөліктер"-мина: М-41, М-50, М-10 бөлшектері)
КСРО Қорғаныс мемлекеттік комитетінің №507 зауыты
(оқ-дәрілер, жарылғыш заттар, жасанды жібек)
№278 авиациялық шеберханалар
(ұшақтарды жөндеу)
(АТО-42 автоматты танктік от лақтырғышы, ТПО-1 траншеялық оқ-дәрі от лақтырғышы, "бөліктер"-мина: М-41, М-50, М-10 бөлшектері)
КСРО Қорғаныс мемлекеттік комитетінің №507 зауыты
(оқ-дәрілер, жарылғыш заттар, жасанды жібек)
№278 авиациялық шеберханалар
(ұшақтарды жөндеу)
Қостанай
Құжаттар архиві
Құжаттар архиві
Қазақстан КП (б) ОК қорғаныс өнеркәсібі бөлімінің Қазақстанның қорғаныс өнеркәсібі зауыттары бойынша өндірістік жоспардың орындалуы туралы мәліметтері (жалпы шығарылым),
Алматы қ., 1944 ж.
Алматы қ., 1944 ж.
Қазақстан КП (б) ОК қорғаныс өнеркәсібі бөлімінің Қазақстанның қорғаныс өнеркәсібі зауыттары (тауар шығарылымы) бойынша өндірістік жоспардың орындалуы туралы мәліметтері,
Алматы қ., 1944 ж.
Алматы қ., 1944 ж.
ҚазКСР ХКК және
Қазақстан КП(Б) ОК «ҚазКСР ХКК тарапынан әскери тапсырыстар өндіруге және эвакуацияланған кәсіпорындарды пайдалануға беруге басшылық ету туралы» қаулысы,
Алматы қ., 8 желтоқсан 1941 ж.
Қазақстан КП(Б) ОК «ҚазКСР ХКК тарапынан әскери тапсырыстар өндіруге және эвакуацияланған кәсіпорындарды пайдалануға беруге басшылық ету туралы» қаулысы,
Алматы қ., 8 желтоқсан 1941 ж.
Қазақстан КП(б) ОК
«тау-сағыздың табиғи өсінділерінің тамырларын жинау туралы» қаулысы
Алматы қ., 14 шілде 1941 ж.
«тау-сағыздың табиғи өсінділерінің тамырларын жинау туралы» қаулысы
Алматы қ., 14 шілде 1941 ж.
«Қорғаныс өнеркәсібі» Қазақстан КП (б) ОК есебіне диаграмма,
Алматы қ., 1943 ж. қазан
Алматы қ., 1943 ж. қазан
«Мұнай өнеркәсібі» Қазақстан КП (б) ОК есебіне диаграмма,
Алматы қ., қазан 1943 ж.
Алматы қ., қазан 1943 ж.
Қазақстан КП (б) ОК қорғаныс өнеркәсібі бөлімінің 1943 және 1944 жж. Қазақстанның қорғаныс өнеркәсібі кәсіпорындарының оқ-дәрілер мен қару-жарақтың негізгі түрлерін номенклатурада дайындау туралы мәліметтері, Алматы қ., 1944 ж.
«Әскери-қорғаныс жұмысы» Қазақстан КП (б) ОК есебіне диаграмма,
Алматы қ., 1943 ж. қазан
Алматы қ., 1943 ж. қазан
Қазақстан КП(б) ОК бюросының авиациялық кадрларды өндірістен қол үзбей даярлау туралы қаулысы
14 шілде 1941 ж.
14 шілде 1941 ж.
Қазақстан ЛКЖО ОК А. Савченконың өтінішін қанағаттандыру туралы жауабы,
10 мамыр 1943 ж.
10 мамыр 1943 ж.
Қызыл армияның Бас артиллериялық дирекциясының аға сержант
М. Калашниковты марапаттау туралы бұйрығы
Мәскеу қ., 19 қаңтар 1943 ж.
М. Калашниковты марапаттау туралы бұйрығы
Мәскеу қ., 19 қаңтар 1943 ж.
Сержант М. Калашниковтың Қызыл армияның командалық-саяси құрамына арналған пулемет тапаншасын әзірлеу мәселесі бойынша Қазақстан КП (б) ОК жанындағы әскери өнертабыстар жөніндегі республикалық комиссия отырысының хаттамасы,
Алматы қ., 26 маусым 1942 ж.
Алматы қ., 26 маусым 1942 ж.
Сурет-схема минометтің жалпы көрінісі
7 қаңтар 1941 ж.
7 қаңтар 1941 ж.
«Мұнай өнеркәсібі» Қазақстан КП (б) ОК есебіне диаграмма,
Алматы қ., қазан 1943 ж.
Алматы қ., қазан 1943 ж.
«Қорғаныс өнеркәсібі» Қазақстан КП (б) ОК есебіне диаграмма
Алматы қ., 1943 ж. қазан
Алматы қ., 1943 ж. қазан
Қазақстан КП (б) ОК қорғаныс өнеркәсібі бөлімінің Қазақстанның қорғаныс өнеркәсібі зауыттары (тауар шығарылымы) бойынша өндірістік жоспардың орындалуы туралы мәліметтері
Алматы қ., 1944 ж.
Алматы қ., 1944 ж.
Қазақстан КП (б) ОК қорғаныс өнеркәсібі бөлімінің 1942 және 1944 жж. Қазақстанның қорғаныс өнеркәсібі кәсіпорындарының оқ-дәрілер мен қару-жарақтың негізгі түрлерін номенклатурада дайындауы туралы мәліметтері.
Қазақстан КП (б) ОК қорғаныс өнеркәсібі бөлімінің 1943 және 1944 жж. Қазақстанның қорғаныс өнеркәсібі кәсіпорындарының оқ-дәрілер мен қару-жарақтың негізгі түрлерін номенклатурада дайындау туралы мәліметтері
Алматы қ., 1944 ж.
Алматы қ., 1944 ж.
Қазақстан КП (б) ОК қорғаныс өнеркәсібі бөлімінің Қазақстанның қорғаныс өнеркәсібі зауыттары бойынша өндірістік жоспардың орындалуы туралы мәліметтері (жалпы шығарылым)
Алматы қ., 1944 ж.
Алматы қ., 1944 ж.
Қазақстан КП (б) ОК «тау-сағыздың табиғи өсінділерінің тамырларын жинау туралы» қаулысы, Алматы қ., 14 шілде 1941 ж.
ҚазКСР ХКК және Қазақстан КП (Б) ОК «ҚазКСР ХКК тарапынан әскери тапсырыстар өндіруге және эвакуацияланған кәсіпорындарды пайдалануға беруге басшылық ету туралы» қаулысы, Алматы қ., 8 желтоқсан 1941 ж.
«Әскери-қорғаныс жұмысы» Қазақстан КП (б) ОК есебіне диаграмма
Алматы қ., 1943 ж. қазан
Алматы қ., 1943 ж. қазан
Қазақстан КП (б) ОК бюросының авиациялық кадрларды өндірістен қол үзбей даярлау туралы қаулысы, 14 шілде 1941 ж.
10-сынып оқушысы А. Савченконың Алматы қаласындағы Осоавиахим бөліміне Алматы қаласындағы авиа училищеге жіберу туралы өтініші,
мамыр 1943 ж.
Қазақстан ЛКЖО ОК А. Савченконың өтінішін қанағаттандыру туралы жауабы,
10 мамыр 1943 ж.
мамыр 1943 ж.
Қазақстан ЛКЖО ОК А. Савченконың өтінішін қанағаттандыру туралы жауабы,
10 мамыр 1943 ж.
-Даненова Ф.К., Қарағанды облысының партия қызметкері
1941 ж. қыркүйекке қарай республика бойынша тракторист, комбайнер және шофер мамандығы бойынша 2 мың әйел мен қыз курсты аяқтады.
Облыс орталығында және Нұра ауданында орналасқан Чернигов және Қызыл-Қазақ МТС-терінде де трактористер мен комбайнерлерді даярлайтын курстар ұйымдастырылды. Бұл курстарда 148 адам оқыды.
Ауданда «Әйелдер – тракторға, комбайн штурвалына!» деген ұранмен бастама көтерген – Ворошилов атындағы ауыл шаруашылық артелінің колхозшысы Райхан Әубәкірова болды.
Көп ұзамай Қызыл-Қазақ МТС аймағында 40 қыз курсты аяқтап, тракторист және комбайнер мамандығын иеленді. Олар «ХТЗ», «ЧТЗ», «Универсал» тракторларымен және «Сталинец-6», «Коммунар» тіркемелі комбайндарымен 2 ауысымда жұмыс істеді.
Ауыл шаруашылығындағы қиындықтарға қарамастан, олар өгізбен, сиырмен жер жыртып, шөп шауып, тұқым сепкіш техниканың жетіспеуінен қолмен себуге мәжбүр болды.
Жас тракторист және комбайнер қыздар МТС жанындағы жатақханада тұрды. Жалақысы аз болды, көбіне еңбекақыны азық-түлікпен берді. Бірақ тапқан табыстарының өзін олар көбіне Қорғаныс қорына өткізіп отырды.
Облыс орталығында және Нұра ауданында орналасқан Чернигов және Қызыл-Қазақ МТС-терінде де трактористер мен комбайнерлерді даярлайтын курстар ұйымдастырылды. Бұл курстарда 148 адам оқыды.
Ауданда «Әйелдер – тракторға, комбайн штурвалына!» деген ұранмен бастама көтерген – Ворошилов атындағы ауыл шаруашылық артелінің колхозшысы Райхан Әубәкірова болды.
Көп ұзамай Қызыл-Қазақ МТС аймағында 40 қыз курсты аяқтап, тракторист және комбайнер мамандығын иеленді. Олар «ХТЗ», «ЧТЗ», «Универсал» тракторларымен және «Сталинец-6», «Коммунар» тіркемелі комбайндарымен 2 ауысымда жұмыс істеді.
Ауыл шаруашылығындағы қиындықтарға қарамастан, олар өгізбен, сиырмен жер жыртып, шөп шауып, тұқым сепкіш техниканың жетіспеуінен қолмен себуге мәжбүр болды.
Жас тракторист және комбайнер қыздар МТС жанындағы жатақханада тұрды. Жалақысы аз болды, көбіне еңбекақыны азық-түлікпен берді. Бірақ тапқан табыстарының өзін олар көбіне Қорғаныс қорына өткізіп отырды.
Соғыс жылдарындағы тұрмыс
Фотосуреттер архиві
Фотосуреттер архиві
Балалар үйінің тәрбиеленушісі
Б. Маджанова [?-?]
Б. Маджанова [?-?]
Тракторшы З. Батақова, Сталин атын. колхоз [?-?]
Оқушылар жұмыс жасауда [?-?]
Жас тракторшының алғашқы шығуы
[?-?]
[?-?]
Жас тракторшы қыздың алғашқы далалық сапары [?-?]
Балалар үйінің тәрбиеленушісі, екіжүзінші болып өнім тапсырған
Б. Маджанова [?-?]
Б. Маджанова [?-?]
Тракторшы З. Батақова, Сталин атын. колхоз [?-?]
Құжаттар архиві
Құжаттар архиві
Майданға кеткен ерлердің мамандықтарын меңгерген әйелдер туралы мақала,
Ленин ауд., Семей обл., 27 қараша 1941 ж.
Ленин ауд., Семей обл., 27 қараша 1941 ж.
Қазақстан КП(б)ОК бюросының «Республиканың өнеркәсіптік кәсіпорындарында, мекемелер мен ұйымдарында жұмыс істеу үшін білікті жұмысшы әйелдерді даярлау жөніндегі іс-шаралар туралы» жоспары,
Алматы қ., 17 шілде 1941 ж.
Алматы қ., 17 шілде 1941 ж.
Қазақ ХКК мен Қазақстан К(б)П ОК-нің «Әйелдерді тракторларда, комбайндарда және автомашиналарда жұмыс істеуге дайындау туралы» қаулысы,
Алматы қ., 7 шілде 1941 ж.
Алматы қ., 7 шілде 1941 ж.
Қазақ ХКК мен Қазақстан К(б)П ОК-нің «Әйелдерді тракторларда, комбайндарда және автомашиналарда жұмыс істеуге дайындау туралы» қаулысы,
Алматы қ., 7 шілде 1941 ж.
Алматы қ., 7 шілде 1941 ж.
Қазақстан КП(б)ОК бюросының «Республиканың өнеркәсіптік кәсіпорындарында, мекемелер мен ұйымдарында жұмыс істеу үшін білікті жұмысшы әйелдерді даярлау жөніндегі іс-шаралар туралы» жоспары,
Алматы қ., 17 шілде 1941 ж.
Алматы қ., 17 шілде 1941 ж.
Майданға кеткен ерлердің мамандықтарын меңгерген әйелдер туралы мақала,
Ленин ауд., Семей обл., 27 қараша 1941 ж.
Ленин ауд., Семей обл., 27 қараша 1941 ж.
Жұмыс үстіндегі оқушылар [?-?]
Эвакогоспитальдарды орналастыру туралы
Архивтік деректерге сәйкес, 1941 ж. 10 желтоқсандағы жағдай бойынша Қазақстанда 50 эвакуациялық госпиталь орналастырылған.
1942 ж. 30 қаңтарға қарай олардың саны 103-ке жетіп, жалпы 45 100 төсек-орын қарастырылған. Оның ішінде Халық денсаулық сақтау комиссариаты (Наркомздрав) жүйесінде – 91 госпиталь, БККО (ВЦСПС) – 11 және Қорғаныс халық комиссариаты (Наркомат обороны) жүйесінде – 1 госпиталь жұмыс істеген. Бұл госпитальдердің 13-ін Наркомздрав өзі ұйымдастырса, қалғаны Кеңес Одағының әртүрлі аймақтарынан эвакуацияланған.
ҚК(б)П Орталық Комитетінің пікірінше, 1942 ж. тамыздан 1943 ж. маусымға дейінгі кезең Қазақстанда эвакуациялық госпитальдердің ең көп шоғырланған уақыты болып саналады. Бұл госпитальдер республикаға аса қажет жоғары білікті мамандармен, соның ішінде хирургтармен, сондай-ақ медициналық және шаруашылық мүлікпен қамтамасыз етілген.
Фронттың батыс шекараларға қарай жылжуына байланысты эвакогоспитальдердің бір бөлігі қайта эвакуацияланды, ал бір бөлігі жаңа орындарға көшірілді. Басқа деректерге сәйкес, Наркомздрав жүйесінде 78 эвакогоспиталь жұмыс істеп, олар бір мезгілде 34 100 науқасты қабылдай алатын. 1943 ж. олардың саны 30-ға дейін қысқарып, төсек-орын саны 13 250 болған.
Естелік кітаптарының алғы сөзінде басқа деректер де келтіріледі: «Қазақстанның қалалары мен ауылдары арқылы 155 эвакогоспиталь өткен. Госпитальдердің ең көп саны 1942 жылдың наурызына келеді – бұл кезде олардың саны 78 болған. Алайда олардың орналасуы мен сыйымдылығы туралы деректер тек 56 госпитальге қатысты сақталған. Бұл госпитальдерде 23 675 төсек-орын болған. Қазақстанда уақытша болсын орналастырылған барлық эвакогоспитальдердің 44,5%-ы жергілікті жерде ұйымдастырылса, 55,5%-ы эвакуация тәртібімен сырттан келген».
Архивтік деректер бойынша, Ұлы Отан соғысының 3,5 жылында эвакогоспитальдерде 27 281 адам емделген.
Жарияланған деректерде мынадай мәліметтер де кездеседі: «1941 ж. желтоқсан айында-ақ Қазақстанда санаторийлер, демалыс үйлері, ауруханалар, кей жағдайда мектеп ғимараттары базасында 32 100 төсек-орынға арналған 672 эвакогоспиталь жұмыс істеген».
Қазақстан тарихы (ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейін). Бес томдық. Т.4. Алматы: Атамұра, 2009. 518-бет.
1942 ж. 30 қаңтарға қарай олардың саны 103-ке жетіп, жалпы 45 100 төсек-орын қарастырылған. Оның ішінде Халық денсаулық сақтау комиссариаты (Наркомздрав) жүйесінде – 91 госпиталь, БККО (ВЦСПС) – 11 және Қорғаныс халық комиссариаты (Наркомат обороны) жүйесінде – 1 госпиталь жұмыс істеген. Бұл госпитальдердің 13-ін Наркомздрав өзі ұйымдастырса, қалғаны Кеңес Одағының әртүрлі аймақтарынан эвакуацияланған.
ҚК(б)П Орталық Комитетінің пікірінше, 1942 ж. тамыздан 1943 ж. маусымға дейінгі кезең Қазақстанда эвакуациялық госпитальдердің ең көп шоғырланған уақыты болып саналады. Бұл госпитальдер республикаға аса қажет жоғары білікті мамандармен, соның ішінде хирургтармен, сондай-ақ медициналық және шаруашылық мүлікпен қамтамасыз етілген.
Фронттың батыс шекараларға қарай жылжуына байланысты эвакогоспитальдердің бір бөлігі қайта эвакуацияланды, ал бір бөлігі жаңа орындарға көшірілді. Басқа деректерге сәйкес, Наркомздрав жүйесінде 78 эвакогоспиталь жұмыс істеп, олар бір мезгілде 34 100 науқасты қабылдай алатын. 1943 ж. олардың саны 30-ға дейін қысқарып, төсек-орын саны 13 250 болған.
Естелік кітаптарының алғы сөзінде басқа деректер де келтіріледі: «Қазақстанның қалалары мен ауылдары арқылы 155 эвакогоспиталь өткен. Госпитальдердің ең көп саны 1942 жылдың наурызына келеді – бұл кезде олардың саны 78 болған. Алайда олардың орналасуы мен сыйымдылығы туралы деректер тек 56 госпитальге қатысты сақталған. Бұл госпитальдерде 23 675 төсек-орын болған. Қазақстанда уақытша болсын орналастырылған барлық эвакогоспитальдердің 44,5%-ы жергілікті жерде ұйымдастырылса, 55,5%-ы эвакуация тәртібімен сырттан келген».
Архивтік деректер бойынша, Ұлы Отан соғысының 3,5 жылында эвакогоспитальдерде 27 281 адам емделген.
Жарияланған деректерде мынадай мәліметтер де кездеседі: «1941 ж. желтоқсан айында-ақ Қазақстанда санаторийлер, демалыс үйлері, ауруханалар, кей жағдайда мектеп ғимараттары базасында 32 100 төсек-орынға арналған 672 эвакогоспиталь жұмыс істеген».
Қазақстан тарихы (ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейін). Бес томдық. Т.4. Алматы: Атамұра, 2009. 518-бет.
Сурет архиві
Сурет архиві
№ 1279 эвакуациялық госпиталь донорлары (13.08.1941 – 09.04.1943, 250 төсектік).
Алматы қ. [?-?]
Алматы қ. [?-?]
Ұлы Отан соғысы мүгедектеріне арналған эвакогоспитальдің қызметкерлері мен сауығып жатқан майдангерлер тобы, Алматы қаласы, 1940-жылдардың екінші жартысы.
ҚР Президенті Архивінің электрондық жинағы
ҚР Президенті Архивінің электрондық жинағы
№4151 эвакуациялық госпиталь
Медеу, 1942–1945 жж.
Медеу, 1942–1945 жж.
Эвакогоспиталь № 4151,
Медеу, [1942–1945 жж.
Медеу, [1942–1945 жж.
№4151 эвакуациялық госпиталь
Медеу, 1942–1945 жж.
Медеу, 1942–1945 жж.
№ 1279 эвакуациялық госпиталь донорлары (13.08.1941 – 09.04.1943, 250 төсектік).
Алматы қ.
Алматы қ.
№4151 эвакуациялық госпиталь
Медеу, 1942–1945 жж.
Медеу, 1942–1945 жж.
Ұлы Отан соғысы мүгедектеріне арналған эвакогоспитальдің қызметкерлері мен сауығып жатқан майдангерлер тобы, Алматы қаласы, 1940-жылдардың екінші жартысы.
ҚР Президенті Архивінің электрондық жинағы
ҚР Президенті Архивінің электрондық жинағы
Құжаттар архиві
Құжаттар архиві
Эвакуациялық ауруханаларды орналастыру жоспары,
Алматы қ., 20 шілде 1941 ж.
Алматы қ., 20 шілде 1941 ж.
№ 3582 эвакогоспиталінде емделіп жатқан жауынгерлердің«Саған, Қазақстан» атты қолжазба өлеңдер жинағы
Алматы қ., 1943 ж.
Алматы қ., 1943 ж.
206-полктың 99-атқыштар дивизиясының аға лейтенант М.А. Жихаревтің жарақаттанғаны туралы медициналық мекемесінің анықтамасы,
25 сәуір 1945 ж.
25 сәуір 1945 ж.
«Эвакогоспитальдар үй-жайларын жарақтандыру және бейімдеу жөніндегі шығыстар туралы» ҚазКСР ХКК Іс басқармасының анықтамасы,
Алматы қ., 20 шілде 1941 ж.
Алматы қ., 20 шілде 1941 ж.
Алматы қаласында орналасқан госпитальдердің тізімі
№ 3582 эвакогоспиталінде емделіп жатқан жауынгерлердің«Саған, Қазақстан» атты қолжазба өлеңдер жинағы Алматы қ., 1943 ж.
Эвакуациялық ауруханаларды орналастыру жоспары,
Алматы қ., 20 шілде 1941 ж.
Алматы қ., 20 шілде 1941 ж.
206-полктың 99-атқыштар дивизиясының аға лейтенант М.А. Жихаревтің жарақаттанғаны туралы медициналық мекемесінің анықтамасы,
25 сәуір 1945 ж.
25 сәуір 1945 ж.
«Эвакогоспитальдар үй-жайларын жарақтандыру және бейімдеу жөніндегі шығыстар туралы» ҚазКСР ХКК Іс басқармасының анықтамасы,
Алматы қ., 20 шілде 1941 ж.
Алматы қ., 20 шілде 1941 ж.
Алматы қаласында орналасқан госпитальдердің тізімі
Қол пулеметінің сұлбасы
Сурет-схема минометтің жалпы көрінісі
7 қаңтар 1941 ж.
7 қаңтар 1941 ж.
Белбеулі жеңіл пулеметтің схемалық қимасы
Сержант М. Калашниковтың Қызыл армияның командалық-саяси құрамына арналған пулемет тапаншасын әзірлеу мәселесі бойынша Қазақстан КП (б) ОК жанындағы әскери өнертабыстар жөніндегі республикалық комиссия отырысының хаттамасы,
Алматы қ., 26 маусым 1942 ж.
Алматы қ., 26 маусым 1942 ж.
Қызыл армияның Бас артиллериялық дирекциясының аға сержант
М. Калашниковты марапаттау туралы бұйрығы, Мәскеу қ., 19 қаңтар 1943 ж
М. Калашниковты марапаттау туралы бұйрығы, Мәскеу қ., 19 қаңтар 1943 ж
КСРО Қорғаныс қорына ақша жинау
Құжаттар архиві
Құжаттар архиві
Қазақстандықтардың КСРО Қорғаныс қорына қаражаты мен өнімдерін тапсыруы туралы ақпарат
Қазақстан ЛКЖО облыстық комитетінің хатшысы Нұғмановтың Қазақстан ЛКЖО ОК хатшысы Баймишевке истребитель-ұшақтарды құруға қаражат жинау туралы ақпараты, 19 желтоқсан 1942 ж
«Елдің қорғаныс қорын құру және осы қорға ауыл шаруашылығы өнімдерін тапсыру тәртібі туралы» Қазақстан КП (б) ОК қаулысы, Алматы қ., 2 тамыз 1941 ж.
Қазақстан ЛКЖО ОК
хатшысы В. Якуповтың
БКП(б) ОК хатшысы
И. В. Сталинге «Қазақстан комсомолы» танк колоннасын жасауға және Қызыл армия қорына астық жинауға қатысты жолдаған хаты
Алматы қ., 1943 ж.
хатшысы В. Якуповтың
БКП(б) ОК хатшысы
И. В. Сталинге «Қазақстан комсомолы» танк колоннасын жасауға және Қызыл армия қорына астық жинауға қатысты жолдаған хаты
Алматы қ., 1943 ж.
Қазақстан КП(б)ОК-нің «Елдің қорғаныс қорын құру және осы қорға ауыл шаруашылығы өнімдерін тапсыру тәртібі туралы» қаулысы, Алматы қ., 2 тамыз 1941 ж.
Қазақстандықтардың КСРО Қорғаныс қорына қаражаты мен өнімдерін тапсыруы туралы ақпарат,
Алматы қ., 19 тамыз 1941 ж.
Алматы қ., 19 тамыз 1941 ж.
Қазақстан ЛКЖО облыстық комитетінің хатшысы Нұғмановтың Қазақстан ЛКЖО ОК хатшысы Баймишевке жойғыш-ұшақтарды құруға қаражат жинау туралы ақпараты,
Алматы қ., 19 желтоқсан 1942 ж.
Алматы қ., 19 желтоқсан 1942 ж.
Қазақстан ЛКЖО облыстық комитетінің хатшысы Нұғмановтың Қазақстан ЛКЖО ОК хатшысы Баймишевке истребитель-ұшақтарды құруға қаражат жинау туралы ақпараты
19 желтоқсан 1942 ж.
19 желтоқсан 1942 ж.
Тест
«ЕРЛІККЕ ТАҒЗЫМ»
САУАЛНАМА
Көрме неге «ЕРЛІККЕ ТАҒЗЫМ» деп аталды және бұл атау нені білдіреді?
Жеңістің 80 жылдығы неге Қазақстан үшін ерекше маңызды?
Қазақстанда 1942 жылдың қаңтарына дейін қанша эвакогоспиталь орналастырылды?
Қазақстандықтардың ішінде Ұлы Отан соғысы жылдары кімнің атақ-даңқы шықты?
Алғашқылардың бірі болып Рейхстагқа Жеңіс туын тікккен кім?
Соғыс жылдары қанша қазақстандық Қызыл Армия қатарына мобилизацияланды?
Соғыс жылдары Қазақстанда қандай әскери құрылымдар жасақталды?
Мәскеу түбіндегі шайқаста 316-атқыштар дивизиясының рөлі қандай болды?
Соғыс жылдары қазақстандық мергендер қандай рөл атқарды?
Қазақстан К(б)П Орталық Комитеті Алматы қаласында 1941 жылғы
2 тамызда қандай шешім қабылдады?
2 тамызда қандай шешім қабылдады?
Қазақстан КСР Халық Комиссарлар Кеңесі мен Қазақстан К(б)П ОК 1941 жылғы 7 шілдедегі қаулысында не туралы айтылды?
Аты аңызға айналған «Түнгі мыстандар» деп аталған, 588-ші түнгі бомбалаушы авиациялық полктің ұшқыш-штурманы кім болды?
Берлинді шабуылдау кезінде Сағадат Нұрмағамбетов қандай ерлік жасады?
Ваша оценка : 1/5
Ваша оценка : 2/5
Ваша оценка : 3/5
Ваша оценка : 4/5
Вы получили максимальное количества баллов!
Вы получили максимальное количества баллов!
2025 жылы Ұлы Отан соғысындағы (1941–1945 жж.) Жеңіске 80 жыл толады!
ХХ ғасырдағы бұл оқиға тарихтың бағытын өзгертті және миллиондаған адамның жүрегінде терең із қалдырды. Соғыс бір кездері біртұтас ел болған бүкіл халқы үшін сынаққа айналды.
Соғыстың алғашқы күндерінен бастап Қазақстанда ірі әскери құрамалар мен жекелеген бөлімдер құрыла бастады. 1941 жылдың жазы мен күзі аралығында қарсылас елдің батысындағы 1,5 мың шаршы шақырым аумақты басып алды, бұл аумақта соғысқа дейін 74,5 миллион адам тұрған еді.
Осы жағдайда оқиғалардың одан әрі дамуы көп жағдайда тыл аудандарындағы халыққа байланысты болды. Әскер резерві мен еңбек ресурстарын қалыптастырудағы негізгі салмақ шығыс өңірлеріне түсті. Қазақстан соғысып жатқан әскерді адам күшімен және материалдық ресурстармен қамтамасыз ету міндетін абыроймен атқарып шықты.
Жалпы республикадан армия қатарына 1 миллион 200 мың адам шақырылды. 700 мыңнан астам адам еңбек армиясына және арнайы құрылыс бөлімдеріне мобилизацияланды. Шын мәнінде, 18 бен 50 жас аралығындағы ер адамдардың 70 пайыздан астамы Қазақстанда қолданыстағы армия құрамында болды. Соғыс жылдарында республика тұрғындарының әрбір төртіншісі майдан шебінде жүрді. Ұлы Отан соғысы майдандарындағы тікелей адам шығыны 600 мыңнан асты. Қарулы күшке шақырылғандардың жартысы майданнан оралмады.
ХХ ғасырдағы бұл оқиға тарихтың бағытын өзгертті және миллиондаған адамның жүрегінде терең із қалдырды. Соғыс бір кездері біртұтас ел болған бүкіл халқы үшін сынаққа айналды.
Соғыстың алғашқы күндерінен бастап Қазақстанда ірі әскери құрамалар мен жекелеген бөлімдер құрыла бастады. 1941 жылдың жазы мен күзі аралығында қарсылас елдің батысындағы 1,5 мың шаршы шақырым аумақты басып алды, бұл аумақта соғысқа дейін 74,5 миллион адам тұрған еді.
Осы жағдайда оқиғалардың одан әрі дамуы көп жағдайда тыл аудандарындағы халыққа байланысты болды. Әскер резерві мен еңбек ресурстарын қалыптастырудағы негізгі салмақ шығыс өңірлеріне түсті. Қазақстан соғысып жатқан әскерді адам күшімен және материалдық ресурстармен қамтамасыз ету міндетін абыроймен атқарып шықты.
Жалпы республикадан армия қатарына 1 миллион 200 мың адам шақырылды. 700 мыңнан астам адам еңбек армиясына және арнайы құрылыс бөлімдеріне мобилизацияланды. Шын мәнінде, 18 бен 50 жас аралығындағы ер адамдардың 70 пайыздан астамы Қазақстанда қолданыстағы армия құрамында болды. Соғыс жылдарында республика тұрғындарының әрбір төртіншісі майдан шебінде жүрді. Ұлы Отан соғысы майдандарындағы тікелей адам шығыны 600 мыңнан асты. Қарулы күшке шақырылғандардың жартысы майданнан оралмады.
Қазақстандықтар барлық майдандарда шайқасты. 500-ден астам қазақстандыққа Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Олардың төртеуі бұл атаққа екі мәрте ие болды. 113 адам Даңқ орденінің үш дәрежесінің иегері атанды. Ұлы Отан соғысындағы Жеңіс шайқас алаңдарындағы жеңіспен алынды, бірақ тылда шыңдалған болатын. Соғыстың тағдыры көп жағдайда әскери экономикаға және бұрын-соңды болмаған ауқымды өндіргіш күштердің жаппай эвакуациясына байланысты болды.
1941 жылдың маусым – желтоқсан айларында тылға 1530 ірі кәсіпорындар мен өндіріс орындары көшірілді. Олардың 200-ден астамы Қазақстанға орналастырылды. Республика майданның негізгі арсеналына айналды. Алғашқы айлардан бастап өнеркәсіп кешендерін қайта бейімдеу басталды. Оккупацияланған аумақтарда жоғалған ресурстардың орнын толтыратын республиканың шикізат базасы толық көлемде пайдаланылды. Жеңіс үшін «бүкілодақтық үшінші көмір отыны» — Қарағанды көмір бассейні, Текелі полиметалл комбинаты мен Ақшатау молибден-вольфрам комбинаты, Шығыс Қоңырат молибден, Жезді марганец және Доң хром кен орындары жұмыс істеді. Балқаш металлургтері, Жезқазған мыс балқытушылары, Шымкент пен Лениногорскінің қорғасын кәсіпорындары майдандық вахтаға тұрды.
Соғыс жылдарында Қазақстан Кеңес Одағы бойынша өндірілген қорғасынның 85%-ын, полиметалл кендерінің 70%-ын, металлдық висмуттың 65%-ын, мыс кенінің 50%-ын, қара мыстың 30%-ын, вольфрамның 20%-ын, молибденнің 60%-ын берді. Жезді кен орны Магнитогорск комбинатының бронь жасауға қажетті легирленген болат өндірісінде қолданылатын марганец кеніне деген сұранысының 50–60%-ын қамтамасыз етті. Соғыс кезінде елде өндірілген әр 100 тонна молибденнің 60 тоннасын Балқаш металлургтері беріп отырды. Соғыс кезінде өндірілген әрбір 100 тонна молибденнің 60 тоннасын Балқаш металлургтері жеткізді.
Жеңіс үшін жеңіл және жергілікті өнеркәсіп кәсіпорындары соғыс қажеттіліктеріне бейімделді. Тек жазғы солдат киімі ғана 487 дивизияны жабдықтауға жеткілікті көлемде тігілді, алжабдықтау құралдары 245 дивизияға есептелді.
1941 жылдың маусым – желтоқсан айларында тылға 1530 ірі кәсіпорындар мен өндіріс орындары көшірілді. Олардың 200-ден астамы Қазақстанға орналастырылды. Республика майданның негізгі арсеналына айналды. Алғашқы айлардан бастап өнеркәсіп кешендерін қайта бейімдеу басталды. Оккупацияланған аумақтарда жоғалған ресурстардың орнын толтыратын республиканың шикізат базасы толық көлемде пайдаланылды. Жеңіс үшін «бүкілодақтық үшінші көмір отыны» — Қарағанды көмір бассейні, Текелі полиметалл комбинаты мен Ақшатау молибден-вольфрам комбинаты, Шығыс Қоңырат молибден, Жезді марганец және Доң хром кен орындары жұмыс істеді. Балқаш металлургтері, Жезқазған мыс балқытушылары, Шымкент пен Лениногорскінің қорғасын кәсіпорындары майдандық вахтаға тұрды.
Соғыс жылдарында Қазақстан Кеңес Одағы бойынша өндірілген қорғасынның 85%-ын, полиметалл кендерінің 70%-ын, металлдық висмуттың 65%-ын, мыс кенінің 50%-ын, қара мыстың 30%-ын, вольфрамның 20%-ын, молибденнің 60%-ын берді. Жезді кен орны Магнитогорск комбинатының бронь жасауға қажетті легирленген болат өндірісінде қолданылатын марганец кеніне деген сұранысының 50–60%-ын қамтамасыз етті. Соғыс кезінде елде өндірілген әр 100 тонна молибденнің 60 тоннасын Балқаш металлургтері беріп отырды. Соғыс кезінде өндірілген әрбір 100 тонна молибденнің 60 тоннасын Балқаш металлургтері жеткізді.
Жеңіс үшін жеңіл және жергілікті өнеркәсіп кәсіпорындары соғыс қажеттіліктеріне бейімделді. Тек жазғы солдат киімі ғана 487 дивизияны жабдықтауға жеткілікті көлемде тігілді, алжабдықтау құралдары 245 дивизияға есептелді.
Армия мен халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету саласындағы негізгі салмақ шығыс өңірлерге, соның ішінде Қазақстанға ауысты. Соғыстың алғашқы күзіне ғана ауыл еңбеккерлері 100 миллион пұт астық тапсырды, бұл 1940 жылмен салыстырғанда
24 миллион пұтқа артық. 1942 жылы республика мемлекетке 1941 жылмен салыстырғанда астықты көбірек тапсырды.
1944 жылы астық тапсыру көлемі 1943 жылмен салыстырғанда 20,6 миллион пұтқа артық болды.
Үлкен қажыр-қайрат пен тынымсыз еңбектің арқасында мал шаруашылығы саласы да қойылған міндеттерді орындап шықты. 1941–1943 жылдары соғыстан бұрынғы үш жылмен (1938–1940 жж.) салыстырғанда ет тапсыру 66,5%-ға, сүт – 18,7%-ға,
жүн – 38,1%-ға артты. Соғыс жылдарында ауыл еңбеккерлері соңғы бес бейбіт жылдармен салыстырғанда өнімді көбірек берді: астық – 30,8 млн пұтқа, ет – 15,8 мың центнерге, картоп пен көкөніс – 14,4 мыңға, жүн – 176 мың центнерге артық тапсырылды.
Соғыстағы Жеңіс әлемдік тарихи маңызға ие оқиға. Адамзат фашистік қауіп-қатерден құтқарылды. Бұл оқиғаның естелігі адамдардың жүрегінде мәңгі сақталады. Қазақстан халқының осы тарихи жеңіске қосқан өлшеусіз үлесі мен тылдағы қажырлы еңбегі — мәңгілік құрмет пен тағзымға лайық.
Кең аудитория назарына ұсынылып отырған бұл көрме Ұлы Отан соғысы шайқастарына қазақстандық әскери құрамалардың қатысу тарихын, экономиканы соғыс жағдайына бейімдеу үдерісін, қорғаныс-өнеркәсіп кешенінің құрылуын және республиканың майданның қуатты арсеналына айналуын бейнелейтін жарияланған және сирек кездесетін құжаттар мен фотоматериалдарды қамтиды.
24 миллион пұтқа артық. 1942 жылы республика мемлекетке 1941 жылмен салыстырғанда астықты көбірек тапсырды.
1944 жылы астық тапсыру көлемі 1943 жылмен салыстырғанда 20,6 миллион пұтқа артық болды.
Үлкен қажыр-қайрат пен тынымсыз еңбектің арқасында мал шаруашылығы саласы да қойылған міндеттерді орындап шықты. 1941–1943 жылдары соғыстан бұрынғы үш жылмен (1938–1940 жж.) салыстырғанда ет тапсыру 66,5%-ға, сүт – 18,7%-ға,
жүн – 38,1%-ға артты. Соғыс жылдарында ауыл еңбеккерлері соңғы бес бейбіт жылдармен салыстырғанда өнімді көбірек берді: астық – 30,8 млн пұтқа, ет – 15,8 мың центнерге, картоп пен көкөніс – 14,4 мыңға, жүн – 176 мың центнерге артық тапсырылды.
Соғыстағы Жеңіс әлемдік тарихи маңызға ие оқиға. Адамзат фашистік қауіп-қатерден құтқарылды. Бұл оқиғаның естелігі адамдардың жүрегінде мәңгі сақталады. Қазақстан халқының осы тарихи жеңіске қосқан өлшеусіз үлесі мен тылдағы қажырлы еңбегі — мәңгілік құрмет пен тағзымға лайық.
Кең аудитория назарына ұсынылып отырған бұл көрме Ұлы Отан соғысы шайқастарына қазақстандық әскери құрамалардың қатысу тарихын, экономиканы соғыс жағдайына бейімдеу үдерісін, қорғаныс-өнеркәсіп кешенінің құрылуын және республиканың майданның қуатты арсеналына айналуын бейнелейтін жарияланған және сирек кездесетін құжаттар мен фотоматериалдарды қамтиды.
Құжаттардың ішінде ресми материалдар, мысалы, Қазақстан К(б)П Орталық Комитетінің 1941 жылғы 14 қарашадағы
«Қазақ КСР-інде ұлттық әскери құрамаларды құру туралы» Қаулысы немесе Қазақстан К(б)П Орталық Комитеті Бюросының 1942 жылғы 21 мамырдағы «Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің жалауларын 100, 101 ұлттық атқыштар бригадаларына және 105 ұлттық кавалериялық дивизиясына тапсыру туралы» Қаулысы, сондай-ақ жеке құжаттар – жауынгер-қазақтардың туған жерге жазған хаттары.
Мұнда журналистер немесе әуесқой фотографтар түсірген фотосуреттер бар – қазақстандық дивизияларды, атап айтқанда,
316-атқыштар дивизиясын майданға шығарып салу сәттері, Жоғарғы Бас Қолбасшының қолы қойылған қазақстандық жауынгерлерге берілген алғыс хаттар және ұрыс парақшалары. Ерекше құнды фотоқұжаттар қатарында майданға ерікті ретінде бару туралы әскери комиссариаттарға жазылған өтініштер, Бауыржан Момышұлының автобиографиясы, Төлеубек Абдыбековтің хаты және тағы басқалары бар. Көрмедегі маңызды дереккөздердің бірі — соғыс жылдарындағы мерзімді басылымдар. Соғыс уақытындағы газеттер тек ақпарат көзі ғана емес, сонымен қатар жауынгерлер мен тыл арасындағы байланысты нығайтатын әрі моральдық қолдау көрсететін күшті фактор болды. «Отанды қорғауда» газеті — Ленинград майданының «На страже Родины» газетінің қоса басылымы — 1942 жылдан 1945 жылға дейін қазақ тілінде жарық көрді. Бұл газеттің көмегімен жауынгерлер жаңалықтардан хабардар болып, әскери істерді меңгеріп, жаңа әскери терминдерді үйренді. 2019 жылы Төлеген Әшімбаевтың отбасы сақталған газеттің тігілген топтамасын ҚР Президенті Архивіне тапсырды.
Көрмедегі құжаттардың бір бөлігі Қазақстан әйелдеріне, тыл еңбеккерлеріне, концерттік бригадалардың құрамындағы әртістерге арналған. Сондай-ақ, майданға аттанған ерлердің орнын өндіріс орындарында басқан жасөспірімдерге арналған құжаттар мен фотосуреттер де қамтылған. Көрмедегі құжаттар мен фотосуреттер қазақстандықтардың Отан қорғау қорына қаржылай қаражат жинауына да куәлік етеді.
Соғыс тарихы оқиғалары туралы естеліктерді жинау соғыстың алғашқы жылы – 1941 жылғы желтоқсанда басталды, сол кезде Кеңес Ғылым Академиясында Ұлы Отан соғысының тарихы жөніндегі комиссия құрылды, ол оны ұйымдастырушы Минцтің есімімен
«Минц комиссиясы» деп аталды. Оған майдан мен тылдағы оқиғалар туралы материалдарды жинауды жүйелеу ұсынылды, соның арқасында бізге тарих үшін баға жетпес көптеген деректер жетті.
«Қазақ КСР-інде ұлттық әскери құрамаларды құру туралы» Қаулысы немесе Қазақстан К(б)П Орталық Комитеті Бюросының 1942 жылғы 21 мамырдағы «Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің жалауларын 100, 101 ұлттық атқыштар бригадаларына және 105 ұлттық кавалериялық дивизиясына тапсыру туралы» Қаулысы, сондай-ақ жеке құжаттар – жауынгер-қазақтардың туған жерге жазған хаттары.
Мұнда журналистер немесе әуесқой фотографтар түсірген фотосуреттер бар – қазақстандық дивизияларды, атап айтқанда,
316-атқыштар дивизиясын майданға шығарып салу сәттері, Жоғарғы Бас Қолбасшының қолы қойылған қазақстандық жауынгерлерге берілген алғыс хаттар және ұрыс парақшалары. Ерекше құнды фотоқұжаттар қатарында майданға ерікті ретінде бару туралы әскери комиссариаттарға жазылған өтініштер, Бауыржан Момышұлының автобиографиясы, Төлеубек Абдыбековтің хаты және тағы басқалары бар. Көрмедегі маңызды дереккөздердің бірі — соғыс жылдарындағы мерзімді басылымдар. Соғыс уақытындағы газеттер тек ақпарат көзі ғана емес, сонымен қатар жауынгерлер мен тыл арасындағы байланысты нығайтатын әрі моральдық қолдау көрсететін күшті фактор болды. «Отанды қорғауда» газеті — Ленинград майданының «На страже Родины» газетінің қоса басылымы — 1942 жылдан 1945 жылға дейін қазақ тілінде жарық көрді. Бұл газеттің көмегімен жауынгерлер жаңалықтардан хабардар болып, әскери істерді меңгеріп, жаңа әскери терминдерді үйренді. 2019 жылы Төлеген Әшімбаевтың отбасы сақталған газеттің тігілген топтамасын ҚР Президенті Архивіне тапсырды.
Көрмедегі құжаттардың бір бөлігі Қазақстан әйелдеріне, тыл еңбеккерлеріне, концерттік бригадалардың құрамындағы әртістерге арналған. Сондай-ақ, майданға аттанған ерлердің орнын өндіріс орындарында басқан жасөспірімдерге арналған құжаттар мен фотосуреттер де қамтылған. Көрмедегі құжаттар мен фотосуреттер қазақстандықтардың Отан қорғау қорына қаржылай қаражат жинауына да куәлік етеді.
Соғыс тарихы оқиғалары туралы естеліктерді жинау соғыстың алғашқы жылы – 1941 жылғы желтоқсанда басталды, сол кезде Кеңес Ғылым Академиясында Ұлы Отан соғысының тарихы жөніндегі комиссия құрылды, ол оны ұйымдастырушы Минцтің есімімен
«Минц комиссиясы» деп аталды. Оған майдан мен тылдағы оқиғалар туралы материалдарды жинауды жүйелеу ұсынылды, соның арқасында бізге тарих үшін баға жетпес көптеген деректер жетті.
Әртүрлі архивтік құжаттар мен жеке тұлғалардың дереккөздері көрме ұйымдастырушыларына күнделікті өмір тарихын жан-жақты таныстыруға мүмкіндік берді. Олардың ішінде соғыс жылдарында азаматтардың әлеуметтік және мәдени қажеттіліктерін қамтамасыз ету мәселелері, республикаға эвакуацияланған балалар үйлері, оқу орындары, ғылыми мекемелер мен институттардың орналасуы мен жағдайы, мәдениет қайраткерлерінің тұрмысы, денсаулық сақтау және білім беру жүйесінің жағдайы сияқты аспектілер қамтылған. Бұл және басқа да мәселелер көрме көрермендеріне соғыс жылдарында тылдағы күнделікті өмірді толық түсінуге мүмкіндік береді.
Көрменің тақырыбы – ХХ ғасырдың ең ауқымды әрі қанды соғыс тарихының баяндалуы ғана емес. Бұл оқиғада жеке тұлға мен қоғам, этнос пен ұлттық қауіпсіздік, саясат пен идеология, психология мен мораль, мәдениет пен дін және басқа да көптеген мәселелер тығыз ұштасып жатыр. Соғыс тек қана әрбір кеңес азаматының өмірін емес, бүкіл өңірлердің де өмірін түбегейлі өзгертті. Архив құжаттары дәлелдегендей, майдан мен тылдағы ерлік ауқымды сипатта болды.
Көрменің тақырыбы – ХХ ғасырдың ең ауқымды әрі қанды соғыс тарихының баяндалуы ғана емес. Бұл оқиғада жеке тұлға мен қоғам, этнос пен ұлттық қауіпсіздік, саясат пен идеология, психология мен мораль, мәдениет пен дін және басқа да көптеген мәселелер тығыз ұштасып жатыр. Соғыс тек қана әрбір кеңес азаматының өмірін емес, бүкіл өңірлердің де өмірін түбегейлі өзгертті. Архив құжаттары дәлелдегендей, майдан мен тылдағы ерлік ауқымды сипатта болды.